Essentiële olie van balsemspar, koning van de ijzige bossen

Balsemspar essentiële olie is een natuurlijke schat die vaak over het hoofd wordt gezien. Dit kostbare elixer, gewonnen uit de“koning van de ijzige bossen“, is dankzij zijn vele deugden een pijler van de natuurgeneeskunde. In dit artikel gaan we dieper in op de geschiedenis, de eigenschappen en het gebruik van deze opmerkelijke essentiële olie.

De balsemspar, met als botanische naam Abies balsamea, behoort tot de Pinaceae familie. De essentiële olie is afkomstig van de hars of naalden.

Geschiedenis van de zilverspar

Deze grote conifeer is de enige boom in zijn familie die wortelt in de bodem van Quebec en staat bekend als de “balsemspar”. De balsemspar is in alle seizoenen aanwezig en betrouwbaar. Zijn kleverige hars zit in kleine blaasjes die zijn gladde, grijze schors versieren. Dit kostbare hars is precies een van de deugden van de balsemspar: een geur van geluk! Het ruikt zelfs zo lekker dat het alleen al het aroma van een met liefde bereide fruitsalade kan vervangen.

De oorsprong

De indianen gebruikten dennengom als middel tegen griep, scheurbuik en wonden, en om hun kano’s van bast te verzegelen.

De balsemspar is een conifeer met een edele habitus, de enige boom in zijn familie die wortel schiet in de bodem van Quebec. De balsemspar is gul met zijn aanwezigheid en betrouwbaar in alle seizoenen. Zijn kleverige hars wordt opgeslagen in kleine blaasjes die zijn gladde, grijsachtige schors versieren. En juist dit hars is een van de deugden van de balsemspar: zijn heerlijke aroma! De geur is zelfs zo heerlijk dat hij in zijn eentje de geur van een hele fruitsalade vervangt die met liefde is bereid.

Deze groenblijvende boom mengt zich gemakkelijk met andere boomsoorten, zoals hij ook heeft gedaan toen hij na een lange ijstijd voor dezelfde gastheerplek koos. We hebben het over een verhaal dat 12.000 jaar teruggaat. De balsemspar maakt zo’n deel uit van het boskarakter van de regio dat hij met recht de “koning van het bos” wordt genoemd. En dat is geen loze kreet. Het komt ook lang niet alleen voort uit het beeld van een besneeuwde vakantie met de balsemspar op zijn troon in onze woonkamer, helemaal verlicht. In feite is deze nobele titel een levend eerbetoon aan de boom die in de loop der tijd in al zijn vormen is blijven voortleven voor alle volkeren die ermee hebben geleefd. Het is een boom die wortel schiet op het pad van het licht.

Terpentijn is een stof die wordt gedestilleerd uit de gom van verschillende naaldbomen, waaronder de balsemspar en de den. Het had het voordeel dat het gemakkelijker te gebruiken was dan gom, dat de onaangename eigenschap heeft erg kleverig te zijn. De gom en de daaruit gewonnen terpentijn stonden door elkaar bekend als “Canadese balsem” of Terebenthina canadensis (Canadese terpentijn). Ze zouden ook dezelfde eigenschappen hebben.

Mythologie en christendom

De dennenboom heeft deze status niet alleen in noordelijke gebieden genoten, maar ook in meer continentale gebieden waar de hoge ligging geschikt is voor zijn behoeften, die als volgt zijn: koelte, zure grond, veel water, weinig zon, schaduw en vorst (dit geldt met name voor de Siberische zilverspar, Abies sibirica). Dit werd al gedeeltelijk aangegeven door Theophrastus in de 4e eeuw voor Christus, die ongetwijfeld de meest nauwkeurige van de oude botanici is in zijn observaties: “De den, die bijzonder mooi en groot is op goed belichte plaatsen, groeit helemaal niet in de schaduw; aan de andere kant is de spar, die heel mooi is in de schaduw, dat veel minder in de volle zon”.

Als naaldboom draagt de spar zijn naalden het hele jaar door. Het is een van die soorten die bekend staan als semper virens, waarvan er veel vertegenwoordigers zijn (laurier, klimop, taxus…). Het is moeilijk om de groene pracht van de spar niet op te merken in het midden van de winter. Dit is ongetwijfeld de reden waarom hij werd geassocieerd met een aantal rituelen die de terugkeer van de zon markeerden, dicht bij de winterzonnewende. Dit is het geval bij de cultus van Mithras, die de overwinning van het licht op de noodzakelijke duisternis symboliseert.

Het draait allemaal om regeneratie, zowel fysiek als spiritueel. Is het dan verwonderlijk dat de dennenboom wordt geassocieerd met huwelijksrituelen? In dit opzicht speelt de dennenboom een zeer actieve rol. In hartje winter heeft hij het voordeel dat hij altijd groen is. Daarom werden andere bomen met dennentakken geslagen om ze goede vruchten te wensen. Hetzelfde werd gedaan met vrouwen, om hetzelfde doel te bereiken: een mooi kind.

Er zijn nog veel meer gebruiken die herinneren aan de reproductieve waarde van de dennenboom. In Duitsland bijvoorbeeld droegen pasgetrouwden dennentakken en kaarsen in hun handen.

De dennenboom in combinatie met het vuur van kaarsen roept vast iets in je op. Christenen deden het met de oude rituelen. Zo werd Sol invictus geleidelijk het feest van de Geboorte, gekoppeld aan dat van Christus, de brenger van licht en hoop, rond de tijd van de opgaande zonnewendepoort. Het maakte niet uit dat Christus werd geboren in een land waar geen dennenbomen groeiden. Het idee was om de plaatselijke heilige boom over te nemen en er een Christusachtige avatar van te maken. En natuurlijk hangt dit af van de regio.

Koloniale tijd

De Indianen lieten de Franse kolonisten al snel kennismaken met de vele toepassingen die ze hadden voor dennengom: als middel tegen griep, scheurbuik, snijwonden en brandwonden en als afdichtmiddel voor verschillende containers en kano’s van bast. Onder het Franse regime werd het oogsten van dennengom al snel een activiteit waarmee coureurs des bois en pelsjagers een seizoensinkomen konden verdienen. Volgens broeder Marie-Victorin, auteur van het naslagwerk La Flore laurentienne, was dennengom een van de essentiële artikelen in de Frans-Canadese volksgeneeskunde. Ten tijde van Intendant Jean Talon werd hars ook gebruikt om schoenen te maken en boten te bouwen.

Iets later werd het ook gebruikt om violen te vernissen. Omdat de brekingsindex van het licht identiek is aan die van glas, was dennengom over de hele wereld zeer gewild voor het lijmen van optische lenzen met hoge precisie of voor het maken van microscoopglaasjes. Deze stof is algemeen bekend als “Canada balsem”. Het wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt in de tandheelkunde voor wortelkanaalbehandeling. Het zit in sommige tandpasta’s, vernissen en verven.

In Quebec wordt dennengom nog steeds met de hand geoogst en op seizoensbasis verkocht. De hars wordt gewonnen en lokaal verkocht als een natuurlijk geneesmiddel en op internationale markten voor verschillende industriële toepassingen.

Terpentijn, een stof die wordt gedestilleerd uit de gom van verschillende naaldbomen, waaronder de balsemspar en de den, is vooral bekend om zijn medicinale toepassingen. Het had het voordeel dat het gemakkelijker te gebruiken was dan gom, dat de onaangename eigenschap heeft erg kleverig te zijn. De gom en de daaruit gewonnen terpentijn stonden door elkaar bekend als “Canadese balsem” of Terebenthina canadensis (Canadese terpentijn). Ze zouden ook dezelfde eigenschappen hebben.

Hedendaagse periode

Aan het einde van de ^19e eeuw werd terpentijn nog steeds gebruikt in Quebecse ziekenhuizen, zoals te zien is in de uitgave van 1890 van Traité élémentaire de matière médicale van de Zusters van de Voorzienigheid. Terpentijn werkte opwindend en, in hoge doses, zuiverend, vooral op de urinewegen en de slijmvliezen van de luchtwegen. Het was erg populair en werd gebruikt als pleister of zalf op snijwonden, oude zweren, reuma, nierpijn, enz.

In Europa wordt elk kardinaal punt vergezeld door een emblematische boom: de berk in het oosten, de den in het zuiden, de eik in het westen en de spar in het noorden. Dit zijn allemaal antropogene bomen die van groot belang zijn geweest voor de verschillende volkeren die in deze regio’s leefden.

In sommige streken, waar geen dennenbomen groeien, werd op kerstavond een dennentak versierd. De “kerstboom” was aanvankelijk een Scandinavische traditie (Zweden, Noorwegen, Rusland, Polen en Noord-Duitsland, waar hij oorspronkelijk groeide), maar verspreidde zich geleidelijk naar zuidelijker gebieden. In Frankrijk kwam dit gebruik pas laat op, als we de bronnen mogen geloven. De eerste kerstboom zou in de 16e eeuw in de kathedraal van Straatsburg zijn verschenen, terwijl anderen het gebruik dateren uit de tijd van Louis-Philippe, drie eeuwen later.

Tegenwoordig

Vandaag de dag zijn veel van de kerstbomen die in Frankrijk worden verkocht niet meer dan sparren, die al in januari op de stoepen staan, na een paar uur van glorie..
De kerstboom is ook een soort begrafenissymbool geworden. Het hout van deze boom, dat hier en daar op begraafplaatsen wordt genoemd (waar elders taxus- en cipressenbomen zijn geplant), werd gebruikt om doodskisten van te maken, vandaar het beroemde gezegde: “Het ruikt naar sparren! Wat anekdotisch lijkt, mag niet verhullen dat de dennenboom een heel vreemde relatie heeft met zijn soortgenoten die in zijn buurt worden gekapt.

Als een dennenboom wordt omgehakt, sterft de stronk niet af, maar wordt deze bedekt “met een dun laagje levend weefsel, zonder afstoting te veroorzaken, met andere woorden, hij geneest spontaan”. De stronk laat vervolgens de omringende dennenbomen profiteren van zijn eigen wortelsysteem, door middel van een proces van wortelfusie. Door deze uitwisseling kunnen we zeggen dat de dennenboom de stronk gebruikt om zijn eigen energie te vergroten. Zouden we kunnen zeggen dat hij zijn gevallen broer eer bewijst?

Hoewel de dennenboom erg gevoelig is voor zonlicht, lijkt hij ook afhankelijk te zijn van de maan. Een boom die niet van de zon houdt, moet wel een maanverbinding hebben. Dit vertelt Francis Hallé ons in zijn uitstekende Plaidoyer pour l’arbre. Deze grote boomspecialist legt uit dat er aanzienlijke verschillen zijn in de kwaliteit van sparrenhout, afhankelijk van wanneer het wordt geveld. Als het hout tijdens de wassende maan wordt geveld, is het 1,7% zwaarder. Aan de andere kant, als de maan afneemt, is het hout 7,5% dichter en 12,6% beter bestand tegen druk.

Hoewel het eerste cijfer van weinig belang is, is er alle reden om een dennenboom te kappen tijdens afnemende maan als je het wilt gebruiken voor brandhout of timmerwerk. Dit alles lijkt te worden toegeschreven aan de manier waarop het water zich binnenin de stam gedraagt, op dezelfde manier als de getijden onderhevig zijn aan de bewegingen van de maan. Als de maan, afhankelijk van zijn positie, een bepalende factor is, zijn er nog andere die we al hebben genoemd: schaduw, vochtigheid, zuurgraad van de grond, weinig zonlicht, hoogte en, misschien, breedtegraad.

Wat zijn de farmacologische eigenschappen van essentiële olie van balsemspar naaldhars?

Laten we de farmacologische eigenschappen van essentiële olie van balsemspar naaldhars eens nader bekijken.

Pijnstillende eigenschappen :

De essentiële olie van de balsemspar is een lokaal pijnstillend middel tegen reuma.

Antibacteriële eigenschappen :

Antibacterieel tegen methicilline-resistente Staphylococcus aureus, deze olie is ook actief tegen Actinomadura madurae, die actinomycetoma kan veroorzaken. Er is ook aangetoond dat de olie het effect van de antibiotica ceftazidime, amoxicilline, cefepime, cefoxitine en amikacine op Escherichia coliversterkt.

Varenhout is ook antiviraalenschimmelwerend en remt de vorming van een biofilm bij Candida albicans.

Ontstekingsremmende eigenschappen:

Ontstekingsremmend, met een adrenerge stimulerende werking en chondroprotectief, balsemspar is ook cortisonachtig; het stimuleert daarom de hypofyse-corticale-bijnieras en is van belang bij langdurige ontstekingsaandoeningen.

Anti-kanker eigenschappen :

De essentiële olie van de balsemspar,diealfa-pineen bevat, is actief op NK-cellen en verhoogt hun cytotoxiciteit.

Uitademende en slijmoplossende eigenschappen:

Slijmoplossend en slijmoplossend, het is ook antitussief, balsamico, ademhalings oxygenator en secretolytisch. Het verhoogt in het bijzonder de kinetiek van het mucociliair transport in de sinussen.

Andere eigenschappen:

• Balsamico
• Antiasthenicum (bijnier)
• Wrijvend
• Algemeen versterkend en stimulerend
• Antioxidant
• Lymfotoon en decongestivum

Zijn er voorzorgsmaatregelen die moeten worden genomen bij het gebruik van Balsem Fir essentiële olie?

• Dermocaustisch in pure vorm, verdunning vereist
• Gecontra-indiceerd bij zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven
• Vermijd in combinatie met cortisone, risico op medicijninteractie
• Niet langdurig gebruiken, omdat het risico bestaat dat de hypofyse-bijnieras tot rust komt en er acute bijnierinsufficiëntie optreedt als je stopt met het gebruik van de etherische olie
• Vermijd het gebruik van de essentiële olie ‘s avonds (of voor een rustperiode)
• Niet aanbevolen voor mensen die lijden aan osteoporose, vanwege het inherente risico op ontkalking
• Epileptisch in hoge doses
• Niet aanbevolen voor kinderen jonger dan 7 jaar
• Voorzichtig bij nierinsufficiëntie per os (nefrotoxisch)
• Enzymremmer, risico op medicijninteractie, vraag uw apotheker om advies
• Gecontra-indiceerd bij astmapatiënten

Medische literatuur en klinische onderzoeken:

• Legault J, Dahl W, Debiton E, Pichette A, Madelmont JC. Antitumoractiviteit van balsemsparolie: productie van reactieve zuurstofspecies geïnduceerd door alfa-humuleen als mogelijk werkingsmechanisme. Planta Med. 2003
• Astani A, Schnitzler P. Antiviral activity of monoterpenes beta-pinene and limonene against herpes simplex virus in vitro. Iraans Tijdschrift voor Microbiologie. 2014
• S Uribe, J Ramirez en A Peña. Effecten van bèta-pineen op de membraanfuncties van gist. J Bacteriol. 1985
• Paul, D. B., & Dobberstein, R. H. (2000). Expectorantia, antitussiva en verwante middelen. Kirk-Othmer Encyclopedie van chemische technologie
• Behrbohm H, Kaschke O, Sydow K. [Effect of the phytogenic secretolytic drug Gelomyrtol forte on mucociliary clearance of the maxillary car sinus]. Laryngorhinootology. 1995
• Hmamouchi M, Hamamouchi J, Zouhdi M, Bessiere JM. Chemical and Antimicrobial Properties of Essential Oils of Five Moroccan Pinaceae. Tijdschrift voor Onderzoek naar Essentiële Oliën
• Park BB, An JY, Park SU. Recent studies on pinene and its biological and pharmacological activities. EXCLI CAR J. 2021
• Rivas da Silva AC, Lopes PM, Barros de Azevedo MM, Costa DC, Alviano CS, Alviano DS. Biological activities of α-pinene and β-pinene enantiomers. Molecules. 2012
• Amaral FLE, Farias TC, de Brito RC, Car de Melo TR, Ferreira PB, Lima ZN, da Silva FFM, Ferreira SB. Effect of the Association and Evaluation of the Induction to Adaptation of the ( )-α-pinene with Commercial Antimicrobials against Strains of Escherichia coli. Curr Top Med Chem. 2020
• Astani A, Reichling J, Schnitzler P. Comparative study on the antiviral activity of selected monoterpenes derived from essential oils. Fytother Res. 2010
• Xia Z, Mao X, Luo Y. [Onderzoek naar het schimmelwerende mechanisme van alfa-pineen] Hunan yi ke da xue xue bao = Hunan Yike Daxue Xuebao = Bulletin van de Hunan Medische Universiteit. 1999
• Rivas da Silva AC, Lopes PM, Barros de Azevedo MM, Costa DC, Alviano CS, Alviano DS. Biological activities of α-pinene car and β-pinene enantiomers. Molecules. 2012
• Martin S, Padilla E, Ocete MA, Galvez J, Jimenez J, Zarzuelo A. Anti-inflammatory activity of the essential oil of Bupleurum fruticescens. Planta Med. 1993
• Rufino AT, Ribeiro M, Judas F, Salgueiro L, Lopes MC, Cavaleiro C, Mendes AF. Anti-inflammatory and chondroprotective activity of ( )-α-pinene: structural and enantiomeric selectivity. J Nat Prod Car. 2014
• Jo H, Cha B, Kim H, Brito S, Kwak BM, Kim ST, Bin BH, Lee MG. α-Pinene Enhances the Anticancer Activity of Natural Killer Cells via ERK/AKT Pathway. Int. J. Mol Sci. 2021
• Him, A., Ozbek, H., Turel, I., & Oner, A. C. (2008). Antinociceptieve auto-activiteit van alfa-pineen en fenchone. Farmacologieonline