De komst van de herfst is een risicovolle tijd voor paarden, vooral vanwege de verhoogde aanwezigheid van eikels en jonge eikenscheuten in weilanden. Hoewel deze elementen natuurlijk zijn, kunnen ze giftig zijn voor paarden als ze ze in grote hoeveelheden binnenkrijgen. De tannines in eikels en eikenbladeren veroorzaken spijsverterings- en nierproblemen en soms ernstige vergiftiging.
Een beetje plantkunde…
Eik is een verzamelnaam voor honderden soorten die behoren tot het geslacht Quercus in de Fagaceae familie. Deze bladverliezende bomen, die veel voorkomen in Europa, kunnen tientallen meters hoog worden en meerdere eeuwen oud worden. In Frankrijk zijn er drie hoofdsoorten: de zomereik (Quercus robur), de wintereik (Quercus petraea) en de steeneik(Quercus ilex). Deze laatste komt vooral voor in het Middellandse Zeegebied.
Eikenbladeren worden gekenmerkt door hun gelobde vorm en prominente middennerf. De zomereik heeft kort gesteelde bladeren en langwerpige eikels die op een steeltje gedragen worden. De wintereik daarentegen heeft bladeren met lange steeltjes en eikels die rechtstreeks aan de tak vastzitten.
Eikels, de vruchten van de eik, zijn een frequente oorzaak van vergiftiging bij herbivoren, vooral paarden. Als ze in grote hoeveelheden worden ingeslikt, veroorzaken de giftige tannines in deze vruchten ernstige spijsverteringsproblemen. Vooral de zomereik en de wintereik dragen bij tot deze gevallen van vergiftiging.
In Frankrijk zijn deze twee soorten veel te vinden in bossen, weilanden en hagen en leveren ze een belangrijke bijdrage aan het natuurlijke landschap. Eikenhout wordt vanwege zijn kwaliteit veel gebruikt door timmerlieden en meubelmakers. In het verleden werden eikels geëxploiteerd als voedselbron, maar hun giftigheid vormt vandaag de dag nog steeds een groot risico en vereist verhoogde waakzaamheid om vergiftiging van dieren te voorkomen.
Waarom zijn eikels giftig?
De toxiciteit van eikels is voornamelijk te wijten aan de aanwezigheid van hydrolyseerbare tannines, waarvan de concentratie varieert afhankelijk van verschillende factoren: de rijpheid van de eikel (hoe groener hij is, hoe rijker aan tannines), deeiksoort (de zomereik produceert meer tannines dan de wintereik) en deleeftijd van de boom (jonge eiken zijn gevaarlijker).
Deze tannines hebben een samentrekkend effect op het spijsverteringsslijmvlies, wat bij veel dieren droogheid en spijsverteringsproblemen veroorzaakt. Hoewel sommige diersoorten, zoals varkens en wilde zwijnen, met mate tannines kunnen consumeren, zijn paarden bijzonder kwetsbaar vanwege hun spijsverteringsstelsel. Bij paarden kunnen tannines na inname nier- en leverschade veroorzaken.
De ingenomen hoeveelheid speelt een cruciale rol: hoe meer eikels paarden consumeren, hoe groter het risico op het ontwikkelen van ernstige symptomen. Deze symptomen omvatten koliek, spijsverteringsproblemen en nierfalen.
Eikenbomen, die alomtegenwoordig zijn op ons platteland, bieden vaak een natuurlijke schuilplaats voor dieren, maar hun eikels zijn een potentieel gevaar voor herbivoren, vooral als ze in grote hoeveelheden worden ingeslikt. Hoewel sommige wilde dieren afweermechanismen tegen tannines hebben ontwikkeld (zoals de productie van neutraliserende enzymen), profiteren paarden niet van deze bescherming. Als gevolg hiervan is eikelvergiftiging een frequente oorzaak van telefoontjes naar gifcentra voor paarden. Deze giftigheid, verergerd wanneer gras schaars is, kan ertoe leiden dat sommige paarden te veel eikels eten, waardoor hun toestand verergert.
Wat zijn de belangrijkste oorzaken van vergiftiging?
Alle delen van de eik bevatten tannines, maar de concentratie is het hoogst in eikels en jonge scheuten.Paardenvergiftiging is daarom sterk seizoensgebonden en komt vooral voor inde herfst. Tussen half september en eind oktober worden de eikels rijp en vallen ze op de grond, een fenomeen dat bekend staat als “kwastvorming “.
Het risico op vergiftiging varieert van jaar tot jaar en hangt af van een aantal factoren, waaronder :
- Deovervloed aan eikels: Sommige zogenaamde ‘zaadjaren ‘ worden gekenmerkt door een bijzonder hoge productie van eikels, waardoor het risico op overmatige opname door paarden toeneemt.
- Weersomstandigheden: Na droge zomers kunnen winderige perioden ervoor zorgen dat de nog groene eikels voortijdig vallen, die rijker zijn aan tannines en daarom giftiger.
Paarden kunnen vergiftigd worden door het eten van grote hoeveelheden eikels in één keer of door het herhaaldelijk eten van kleine hoeveelheden. Vergiftiging kan ook optreden in de lente, wanneer paarden jonge eikelscheuten eten, vooral als er weinig gras is.
Weidepaarden lopen vooral een risico wanneer gras schaars is in de nazomer, wat samenvalt met het rijpen van de eikels. Maar weinig paarden zijn zo smakelijk dat ze een giftige hoeveelheid eikels binnenkrijgen. Sterke wind aan het einde van de zomer kan er echter voor zorgen dat grote hoeveelheden eikels op de weide vallen, waardoor het risico op vergiftiging toeneemt. Hoewel het af en toe eten van een paar eikels niet giftig is, kan massale inname leiden tot ernstige vergiftiging.
Wat zijn de symptomen van eikelvergiftiging?
Eikelvergiftiging bij paarden ontwikkelt zich over een periode van 1 tot 12 dagen, soms heel snel. In de ernstigste gevallen kan het paard dood worden aangetroffen of snel sterven na de eerste klinische verschijnselen. De symptomen variëren en omvatten spijsverteringsproblemen (koliek, bloederige diarree, aanwezigheid van eikelhulzen in de ontlasting), urineproblemen en algemene symptomen die gepaard gaan met de pijn (verlies van eetlust, depressie). Er is geenspecifiek tegengif en vergiftiging kan dodelijk zijn, afhankelijk van de hoeveelheid eikels die is ingenomen.
Vergiftiging kan acuut optreden na massale inname gedurende meerdere dagen, wat leidt tot een snelle dood door shock binnen enkele uren. In dit geval is de prognose zeer slecht.
In gevallen van meer gematigde maar herhaalde inname verloopt het verloop langzamer, met subacute klinische symptomen die binnen 12 tot 36 uur verschijnen. Paarden kunnen depressie, koliek, hemorragische diarree en soms hart- (tachycardie), ademhalings- (tachypneu), nier- (nierfalen, hematurie) en leveraandoeningen ( leverfalen) vertonen. Zenuwstoornissen en bleke of cyanotische slijmvliezen kunnen ook worden waargenomen.
Snelle behandeling is cruciaal om schade aan de nieren en lever te beperken. Als het dier de eerste 48 uur overleeft en weer gaat eten, wordt de prognose gunstiger, hoewel herstel enkele weken kan duren. De dierenarts kan tests uitvoeren om de diagnose te bevestigen, waaronder maaglediging en bloed- en urineonderzoek.
In chronische gevallen veroorzaakt vergiftiging na enkele weken consumptie anorexie, constipatie, gevolgd door zwarte, etterige diarree, voordat nierschade tot de dood leidt.
Wat kun je eraan doen?
Om paarden te beschermen tegeneikelvergiftiging is het essentieel om ze zoveel te voeren als ze willen en ervoor te zorgen dat ze altijd toegang hebben tot schoon water. Er is geen specifieke behandeling, maar de behandeling is symptomatisch en eliminatoir. Dit omvat maagspoeling om de toxische belasting te verminderen, toediening van laxeermiddelen in geval van constipatie en intraveneuze vochttherapie om het dier te rehydrateren en de urineproductie te stimuleren. Furosemide kan worden gebruikt voor urinewegaandoeningen. Behandeling voor koliek en antibiotica kunnen nodig zijn om secundaire infecties te voorkomen.
Aangezien de risicoperiode beperkt is totde herfst, vormt de aanwezigheid van eikenbomen alleen een probleem wanneer de eikels vallen. Hier zijn een paar eenvoudige preventieve maatregelen die je kunt nemen:
- Monitor de eikelproductie, vooral in zaadjaren.
- Verplaats indien mogelijktijdelijk naar een ander perceel tijdens de risicoperiode.
- Raap eikels op die op de grond zijn gevallen of zet bomen af om toegang door paarden te beperken.
- Voer zoveel als je wilt zodra de grasvoorraad afneemt.
- Houd drinkbakken uit de buurt van eikelbomen om blootstelling te beperken.
Als je paard spijsverteringsproblemen krijgt na het eten van eikels, neem dan zo snel mogelijk contact op met een dierenarts. Bij gebrek aan een specifiek tegengif blijft preventie de beste aanpak.Het aanvullen van het dieet van het paard met ruwvoer kan het risico op het binnenkrijgen van giftige knoppen en jonge takken verminderen. Waar veel eikels worden geproduceerd, kan het nodig zijn om de toegang tot gebieden met eikenbomen te beperken om vergiftiging te voorkomen.
