Muggen zijn veel meer dan alleen maar een zomerse plaag. Ze spelen een cruciale rol in de overdracht van veel ernstige ziekten over de hele wereld. Door hun vermogen om als vector voor verschillende ziekteverwekkers te fungeren, zijn muggen verantwoordelijk voor de verspreiding van ziekten zoals malaria, knokkelkoorts, chikungunya, het Zika virus en vele andere. Inzicht in het gedrag van muggen, hun leefomgeving en de overdrachtsmechanismen van de ziekten die ze overbrengen is essentieel voor het ontwikkelen van effectieve controle- en preventiestrategieën.
Wat is een mug?
Culicidae, beter bekend als muggen, zijn een familie insecten die behoren tot de orde Diptera en de suborde Nematocera. Ze zijn te herkennen aan hun lange, slanke antennes en vleugels versierd met schubben, terwijl de vrouwtjes lange monddelen hebben in de vorm van een stijve, bijtende slurf. In 2023 waren er wereldwijd 3.618 muggensoorten in 111 geslachten, hoewel slechts een minderheid van deze soorten mensen aanvalt.
Muggen komen voor op elk continent behalve Antarctica en IJsland en koloniseren een verscheidenheid aan terrestrische omgevingen wanneer een bron van zoet of brak water, hoe klein of tijdelijk ook, beschikbaar is. Hun levenscyclus bestaat uit vier ontwikkelingsstadia: ei, larve (die vier larvale stadia doorloopt), nimf envolwassen dier. De eerste drie stadia vinden plaats in water, terwijl het laatste stadium in de lucht plaatsvindt. De totale ontwikkelingstijd varieert van 10 tot 15 dagen in tropische gebieden, afhankelijk van de temperatuur en het seizoen.
Als volwassen muggen worden ze gekenmerkt door hun slanke lichaam, lange, slanke poten en gespecialiseerde monddelen. Vrouwtjes zijn hematofaag en hebben bloed nodig om hun eitjes te leggen, terwijl mannetjes zich voeden met nectar en andere zoete vloeistoffen. Volwassen muggen hebben een paar vliezigevleugels, die in rust horizontaal gevouwen zijn, en lange, slankeantennes, kenmerkend voor de familie van de Nematocera.
Inzoomen op de tijgermug
De tijgermug (Aedes albopictus of Stegomyia albopicta, afhankelijk van de taxonomische classificatie) is een dipteraan insect van de Culicidae familie, inheems in Zuidoost-Azië. Hij wordt beschouwd als een van de honderd meest invasieve soorten ter wereld en komt momenteel voor in 100 landen op elk continent.
Deze mug wordt gekenmerkt door een kenmerkende overlangse witte streep op zijn zwarte borststuk. Deze mug is ongeveer 5 mm groot, heeft zilveren markeringen en de witte streep is gemakkelijk te herkennen met het blote oog.
De tijgermug gedijt vooral in stedelijke gebieden, waar vrouwtjes hun eitjes leggen op het oppervlak van stilstaand water. Deze eitjes kunnen enkele maanden overleven in afwezigheid van water, wat hun verspreiding via de internationale handel vergemakkelijkt.
De tijgermug is een agressieve soort die overdag bijt, met een verhoogde activiteit bij zonsopgang en zonsondergang. Eenmaal bevrucht bijt het vrouwtje zoogdieren of vogels om het bloed te verkrijgen dat nodig is om haar eitjes te laten rijpen. Hoewel de actieve vliegafstand van culicidae muggen over het algemeen minder dan 1 km is, zijn er gevallen bekend van passief transport door de wind over tientallen kilometers.
De soort heeft een groot biologisch aanpassingsvermogen, waardoor ze zich snel kan aanpassen aan nieuwe omgevingen, vooral in gematigde en minder vochtige gebieden. De eieren, die bestand zijn tegen uitdroging, kou en hitte, dragen ook bij aan de uitbreiding van de soort.
Op het Franse vasteland komt de ziekte voor in meer dan 70 departementen. De gezondheidsautoriteiten houden de verspreiding in de gaten en maken het publiek bewust van de noodzaak om het aantal broedplaatsen te verminderen om de verspreiding te beperken.
Hoe worden ziekten overgedragen?
Bloedzuigende muggen hebben een bloedmaaltijd nodig om hun eitjes te leggen. Dit proces, bekend als de gonotrofe cyclus, bestaat uit bloedafname, eirijping en het leggen van eieren, en wordt meerdere keren herhaald tijdens het leven van de mug. De lengte van deze cyclus hangt af van de soort, maar vooral van de buitentemperatuur. Tijdens de beet injecteert het vrouwtje antistollingsspeeksel, dat bij mensen vaak een allergische reactie veroorzaakt. Alleen de vrouwtjes bijten, na de paring en bevruchting, om bloed te verkrijgen als voedingsbron voor hun eitjes.
Het vrouwtje bijt met haar proboscis, die bestaat uit vulcererende monddelen. Door haar stylus in de huid te steken tot ze een bloedcapillair bereikt, zuigt ze bloed op via de maxillae die de opperhuid perforeren. Deze actie maakt het mogelijk om twee kanalen af te bakenen: één voor het injecteren van antistollingsspeeksel via het speekselkanaal, en de andere voor hetopzuigen van besmet bloed via het spijsverteringskanaal, ter hoogte van de lip.
Reacties op de beet variëren van totale indolentie tot ernstige allergische reacties of zelfs anafylactische shock, als gevolg van overgevoeligheid voor antigenen aanwezig in het speeksel van de mug.
Nadat ze gebeten zijn, zoeken vrouwelijke muggen stilstaand water op om hun eitjes te leggen, die vervolgens uitkomen in larven die zich in het water ontwikkelen voordat ze volwassen worden. Zelfs na enkele maanden in het droge kunnen de eitjes snel uitkomen als ze in contact komen met water. Het is daarom essentieel om broedplaatsen te elimineren om de verspreiding van muggen te voorkomen. Muggen ontwikkelen zich sneller als de temperatuur stijgt.
Welke invloed hebben muggen op door vectoren overgedragen ziekten?
Culicidae zijn de belangrijkste groep insecten van medisch en veterinair belang vanwege hun vermogen om ziekten over te brengen.
Wat dieren betreft, zijn muggen, samen met teken, de belangrijkste vectoren van ziekten die kunnen worden overgedragen tussen dieren, waaronder mensen. Bij mensen is de mug het dier dat verantwoordelijk is voor het grootste aantal sterfgevallen, gemiddeld 725.000 per jaar. Alleen de vrouwtjes van ongeveer 80 van de 2600 beschreven muggensoorten nemen menselijk bloed, dat wil zeggen tussen 3% en 6%. Ze doen dit om de ontwikkeling van hun eitjes te bevorderen.
Muggen zijn vectoren van drie groepen ziekteverwekkers bij de mens: Plasmodium, filaria van de genera Wuchereria en Brugia, en talrijke arbovirussen. Meer dan 150 soorten Culicidae zijn geïdentificeerd als dragers van virussen die betrokken zijn bij ziekten bij de mens. Ze brengen deze ziekteverwekkers over via hun slurf.
De muggen die verantwoordelijk zijn voor de overdracht van malaria, knokkelkoorts, chikungunya, gele koorts en andere ziekten komen voornamelijk voor in tropische gebieden. Menselijke bewegingen en klimaatverandering bevorderen echter hun verspreiding naar meer gematigde gebieden, wat leidt tothet ontstaan van ziekten die voorheen niet voorkwamen.
Wat kan er gedaan worden tegen muggen?
In Frankrijk was wet nr. 64-1246 van 16 december 1964 over muggenbestrijding in eerste instantie bedoeld om de ontwikkeling van het toerisme in kustgebieden te stimuleren. Later werd het uitgebreid naar andere gebieden zoals de volksgezondheid.
Larviciding, waarmee het Amerikaanse leger experimenteerde tijdens de Eerste Wereldoorlog, bestaat uit het gebruik van vaten olie om te voorkomen dat muggen eitjes leggen of ademen. Deze methode bleek echter niet effectief op grote schaal en vervuilend te zijn, waardoor het gebruik van pesticiden werd afgeschaft. Sinds de jaren 1950 worden op grote schaal larviciden gebruikt om de verspreiding van muggen in zwaar besmette gebieden te beperken.
Grootschalige niet-chemische bestrijding bestaat uit het aanpassen van de omgeving om broedplaatsen van muggen te beperken, hun natuurlijke vijanden aan te moedigen en te voorkomen dat ze naar bewoonde gebieden worden gelokt.
Biologische bestrijdingstechnieken, zoals het introduceren van roofdierlarven in het wild, worden in sommige gebieden ook gebruikt om muggenpopulaties onder controle te houden.
Op individueel niveau bestaan maatregelen ter bescherming tegen muggenbeten uit het gebruik van met insecticide geïmpregneerde muskietennetten, huidwerende middelen en lange kleding.
Muggenbeheersing houdt ook het beheer van resistentie tegen insecticiden in, evenals bio-ethische overwegingen met betrekking tot de impact op het milieu en de noodzaak om een evenwicht te vinden tussen de bescherming van de menselijke gezondheid en het behoud van de biodiversiteit.
Tot slot wordt het idee van een geplande uitroeiing van muggen besproken vanwege de mogelijke ecologische implicaties en impact op ecosystemen.
