Reactiviteit bij paarden: vrijwillig en agressief gedrag

Reactiviteit bij paarden is defensief of oppositioneel gedrag dat vaak wordt gezien als weerstand tegen de eisen van de ruiter. Dit fenomeen kan zich uiten in verschillende vormen, zoals weigeren om verder te gaan, steigeren, bokken of abrupte reacties, en wordt over het algemeen gezien als een reactie op fysiek, psychologisch of omgevingsongemak. Vanuit een technisch perspectief is reactiviteit het resultaat van complexe interacties tussen intrinsieke (pijn, stress, temperament) en extrinsieke (omgangstechnieken, omgeving, uitrusting) factoren. Inzicht in de onderliggende oorzaken van dit gedrag is essentieel voor het vaststellen van een passende aanpak die erop gericht is het vertrouwen en de samenwerking van het paard te herstellen.

Wat is reactiviteit?

Reactiviteit is een staat van verzet waarin een paard defensief of agressief reageert op menselijke prikkels, zoals gewicht, hulpen of specifieke verzoeken. Dit gedrag, dat vaak afweer wordt genoemd, weerspiegelt een strategie van vermijding of afwijzing tegenover een situatie die als ongemakkelijk of bedreigend wordt ervaren.

Wat zijn typische reactieve gedragingen?

• Vermijding: zwaarwichtigheid, traagheid, weigering om vooruit te komen, slaperigheid, vluchten, plotselinge versnelling, hoofdschudden, naar de teugels grijpen, stijfheid, fysiek verzet, rollen of aan de grond krabben.
• Agressie: kont schoppen, springen, steigeren, achtervolgen, aanvallen, bijten, dreigende slagen (hoofd, voorpoot, achterpoot), en gespitste oren vergezeld van kwispelen van de staart.

Deze gedragingen weerspiegelen een min of meer uitgesproken verzet tegen een door mensen opgelegde situatie. Vermijdingsgedrag is over het algemeen gericht op het omzeilen van het probleem, terwijl agressieve acties een meer frontale afwijzing uitdrukken.

Het is essentieel om onderscheid te maken tussen afweer en tekenen van chronische malaise (hypotonie, apathie, lage neklijn, lege blik) en emotionele of fysiologische reacties (uitbarstingen van verbazing, angst, pijn, pijnstillende houdingen). In tegenstelling tot deze laatste hebben defensieve gedragingen een precies doel: een duidelijke weigering uitdrukken, vaak als reactie op een beperking die ondraaglijk wordt geacht.

Reactiviteit maakt dus deel uit van een zelfbeschermingsdynamiek, die de wens weerspiegelt om “ik wil niet” te zeggen tegenover een schadelijke situatie.

Wat zijn de mogelijke oorzaken van dit gedrag?

Reactiviteit bij paarden komt vaak voort uit lichamelijk lijden of ongemak. Pijn in de rug, ledematen of tanden, of spijsverterings- of hormonale problemen kunnen dit gedrag verklaren. Hoewel deze oorzaken kunnen worden vastgesteld door diergeneeskundig, osteopathisch of tandheelkundig onderzoek, blijft de diagnose soms onzeker. In dergelijke gevallen moet het voorzorgsprincipe worden toegepast: bij reactiviteit moet pijn worden verondersteld.

Reactiviteit is echter niet altijd gekoppeld aan een fysiek probleem. Het paard kan reactief zijn door vermoeidheid, verveling of desinteresse in de voorgestelde activiteit. Het kan ook gestoord zijn door onvervulde behoeften, zoals honger, de stress van sociale afzondering (gregariousness) of een ongemakkelijke relatie met zijn ruiter. Deze factoren weerspiegelen een mismatch tussen menselijke verwachtingen en de behoeften of persoonlijkheid van het paard.

In tegenstelling tot mensen hebben paarden niet de cognitieve capaciteit om negatieve bedoelingen toe te schrijven of gedrag te simuleren. Zijn onderontwikkelde prefrontale cortex verhindert het conceptualiseren van begrippen als goed of kwaad. Daarom weerspiegelt elk gebrek aan medewerking bij het paard een oprechte en instinctieve reactie op ongemak, onenigheid of een situatie die als ongepast wordt ervaren.

Een rusteloos paard drukt een moeilijkheid of afwijzing uit die verband houdt met zijn omgeving, zijn relaties of zijn ervaringen. Het is daarom aan de mens om zichzelf de juiste vragen te stellen:

• Lijdt hij lichamelijk?
• Is zijn uitrusting geschikt?
• Leeft hij in een gunstige omgeving?
• Wordt er voldaan aan zijn basisbehoeften (wandelen, eten en gezelschap)?
• Zijn mijn verzoeken eerlijk en begrijpelijk voor hem?

Het respecteren van de persoonlijkheid en psychologische integriteit van een paard is een belangrijke ethische en wereldwijde gezondheidskwestie.

Wat kan ik eraan doen?

Reactiviteit bij paarden vereist een weloverwogen aanpak om de onderliggende oorzaken te identificeren en het herstel op een effectieve en respectvolle manier te ondersteunen.

De oorzaken vinden

De eerste stap is het zoeken naar de oorsprong van de reactiviteit om deze te verhelpen:

• Ongeschikt materiaal: Laat het zadel en mondstuk beoordelen door specialisten (zadelmaker, bitfitter).
• Lichamelijke pijn: doe een volledige check-up bij een dierenarts, osteopaat, tandarts of shiatsu-beoefenaar, inclusief diepgaande onderzoeken (röntgenfoto’s, echo’s) indien nodig.
• Omgeving: Zorg voor de best mogelijke omgeving voor je paard: kudde, vrije toegang tot hooi en voldoende ruimte (idealiter 1 hectare per paard).
• Relatie met de ruiter: doe een beroep op de diensten van een paardencoach of etholoog om de communicatie en de kwaliteit van jullie interacties te verbeteren.

Het werk van het paard aanpassen

Progressief, gestructureerd werk is essentieel:

• Werk aan de voet: bouw vertrouwen op en leg een stevige basis door regelmatige, progressieve oefeningen. De 7 Parelli-spelletjes bieden een toegankelijke en effectieve methode.
• Herstel te paard: ga terug naar de basis, vraag om eenvoudige reacties, net als bij het inrijden. Betrek iemand op de grond erbij om de overgang te vergemakkelijken.

Fytotherapie

Fytotherapie en aromatherapie bieden ook natuurlijke oplossingen om paarden te helpen om te gaan met stress, pijn en specifieke aandoeningen.

Om een reactief of gestrest paard te kalmeren, kun je kiezen voor ontspannende planten:

• Passiebloem: helpt angst te kalmeren.
• CBD: vermindert stress en bevordert een betere ontspanning van de spieren.
• Bach bloesemremedies: vooral de Rescue mix voor stressvolle situaties.
• Kamille: ontspannend en kalmerend, ideaal voor nerveuze paarden.
• Griffonia en vijgenboom: bevorderen sereniteit en brengen emoties in balans.

Voor paarden met buikpijn of maagzweren:

• Gember: ontstekingsremmend en spijsverteringsbevorderend.
• Biergist: brengt de darmflora in evenwicht.
• Kamille: vermindert irritatie van de spijsvertering en kalmeert spasmen.

Voor paarden met spier- of gewrichtspijn:

• Moerasspirea, witte wilg en zwarte bes: met natuurlijke ontstekingsremmende eigenschappen.
• Arnica en paardenkastanje: effectief tegen pijn en trauma.
• Zoete klaver: verbetert de bloedsomloop en verzacht spanningen.
• Etherische oliën: masseer met citroeneucalyptus- of wintergroenolie om spier- en gewrichtspijn te verlichten.

Duizendblad en kuisboom kunnen worden gegeven aan merries die last hebben van ongemakken die verband houden met hormonale cycli. Ze reguleren hormonale onevenwichtigheden en verzachten ovariële pijn.

Werk rustig en geduldig en vermijd dwang. Respecteer de persoonlijkheid en behoeften van het paard om een duurzame relatie op te bouwen gebaseerd op vertrouwen en wederzijds respect.