Apenherpes B: een zeldzaam maar dodelijk zoönotisch virus

Herpes B, ook bekend als virus B of Herpesvirus simiae, is een zeldzaam zoönotisch virus dat dodelijk kan zijn voor mensen. Het komt oorspronkelijk voor bij makaken en kan ernstige infecties veroorzaken bij mensen die eraan worden blootgesteld door beten, krassen of contact met de afscheidingen van besmette apen. Hoewel het zelden voorkomt, vereist herpes B-infectie bij mensen dringende medische hulp. Het kan leiden tot ernstige neurologische complicaties en heeft een hoog sterftecijfer.

Op het gebied van diergezondheid isherpesvirus B bij apen, of Herpesvirus simiae, een ziekte die bekend staat als besmettelijk. In termen van volksgezondheid is het geen ziekte die bij mensen gemeld moet worden. Het is momenteel niet geclassificeerd als beroepsziekte. Apenherpesvirus B is echter ingedeeld in gevarengroep 3 (R. 231-61-1 van de Franse Arbeidswet). Dit duidt op een hoog risico van overdracht en ernst voor mensen, waardoor strikte voorzorgsmaatregelen nodig zijn bij het omgaan met mogelijk besmette dieren.

Welk virus is verantwoordelijk?

Herpesvirus simiae (apenherpesvirus B) verschilt van menselijke herpesvirussen(herpesvirus hominis). Het herpes B-virus, of Macacine alfaherpesvirus 1, behoort tot het Simplexvirus genus en de Herpesviridae familie. Dit neurotrope virus is pathogeen voor mensen en kan ernstige, vaak dodelijke, meningoencefalitis veroorzaken. Het is verwant aan humane herpesvirussen type 1 en 2(HHV-1 en HHV-2) en komt veel voor bij makaken.

Herpes B-virus is een omhuld lineair dubbelstrengs DNA-virus met een diameter van 120 tot 200 nm, dat structureel lijkt op HSV1 en HSV2. De omhullende glycoproteïnen vertonen serologische kruisreactiviteit met deze virussen. De nucleocapside van het herpes B-virus, bestaande uit 6 eiwitten, is icosaëdervormig (T = 16).

De envelop, die los om het virale kapsel zit, bevat minstens 10 glycoproteïnen. Deze glycoproteïnen zijn essentieel voor de adsorptie en penetratie van gastheercellen. Het integument, dat zich tussen het kapsel en de envelop bevindt, bevat ten minste 14 virale eiwitten. Deze eiwitten spelen een rol in het nucleïnezuurmetabolisme, de DNA-synthese en de eiwitverwerking.

In 2003 hebben wetenschappers het volledige genoom van het herpes B-virus van een isolaat van een resusmakaak in kaart gebracht. Zoals alle herpesvirussen bevat het dubbelstrengs DNA van ongeveer 157 KpB. Sequentieanalyse suggereert dat het herpes B-virus en HSV type 1 en 2 een gemeenschappelijke voorouder hebben. Elk gen-gecodeerd glycoproteïne vertoont ongeveer 50% homologie met HSV.

Het heeft een genoom dat rijk is aan guanine en cytosine (75%). Dit suggereert secundaire glycoproteïnestructuren die vergelijkbaar zijn met die van HHV. Het gedrag van CeHV-1 in celkweek is vergelijkbaar met dat van HHV-1, met een identieke virale vermenigvuldigingscyclus.

Hoe manifesteert de ziekte zich bij dieren?

Apen, voornamelijk makaken, kunnen worden geïnfecteerd met het herpes B-virus. Infectie komt veel voor bij makaken in Azië, met name bij Macaca mulatta (resusaap) en Macaca fascicularis (krabaap). De cynomolgusmakaken van Mauritius zijn naar verluidt vrij van de ziekte. Het virus wordt aangetroffen bij meer dan 80% van de volwassen makaken in Azië en Afrika, soms zelfs 100% in bepaalde gebieden. Het is echter niet aangetroffen bij Amerikaanse of Madagaskische apen.

Het herpes B-virus wordt seksueel overgedragen, door bijten of krabben. Het kan ook worden overgedragen door de lucht (speekseldruppels). Bij makaken verloopt de infectie vaak asymptomatisch. In sommige gevallen kunnen blaasjes of mondzweren verschijnen in de mond, op de lippen of op het genitale en conjunctivale slijmvlies. Bij andere apen kan de infectie dodelijk zijn en het centrale zenuwstelsel aantasten.

Primaire infectie bij makaken uit zich vaak als conjunctivitis of orofaryngeale infectie. De meeste geïnfecteerde makaken zijn gezonde dragers. Bepaalde stressvolle gebeurtenissen (chirurgie, baring, langdurig transport, veranderingen in de omgeving, enz. Dit bevordert de uitscheiding en verhoogt het risico op overdracht. De belangrijkste infectiebronnen zijn afscheidingen van de bovenste luchtwegen, speeksel, cerebrospinaal vocht en huidblaasjes.

Het herpes B-virus komt veel voor bij makaakapen van de Oude Wereld van Aziatische oorsprong en kan reactiveren bij stress, wat leidt tot uitscheiding via speeksel.

Hoe wordt het overgedragen?

Overdracht vanherpes B van een aap in gevangenschap gebeurt voornamelijk door bijten, krabben of prikken met bevuild materiaal. Het wordt ook overgedragen via de ogen wanneer een besmette hand de ogen aanraakt of wanneer speeksel in de ogen wordt gespat. Sinds 1932 hebben de autoriteiten wereldwijd minder dan 40 gevallen van besmetting bij mensen gemeld.

Beroepsactiviteiten die risico’s inhouden zijn alle werkzaamheden in de aanwezigheid van apen, met name uitAzië enAfrika, of monsters die van apen worden genomen, zoals :

• Dierenverblijven in onderzoekslaboratoria
• Veterinaire zorg
• Onderzoekslaboratoria
• Destructiebedrijven
• Dierentuinen en dierenparken

Herpesvirus B is overdraagbaar op mensen. De slachtoffers van deze zoönose zijn voornamelijk dierenartsen, personeel in primatologiecentra, dierenwinkels of laboratoria, destructiebedrijven en mensen die in dierentuinen of circussen werken. Besmetting vindt voornamelijk plaats door beten, krabben of blootstelling van huidlaesies, slijmvliezen of ogen aan besmette afscheidingen of biologische monsters. Het virus is zeer besmettelijk en kan worden overgedragen door een simpele krab.

Het hanteren van besmette voorwerpen, zoals kooien, heeft geleid tot enkele zeldzame overdrachten op mensen. Eén geval betrof het hanteren van de schedel van een resusmakaak. Professionals hebben één geval van overdracht van mens op mens gemeld. Dit geval was het gevolg van contact tussen een beetwond van een krabetende makaak en een reeds bestaande huidlaesie.

Sinds de identificatie van het B-virus in 1932 blijkt uit documenten dat 50 mensen besmet zijn geraakt, met 21 sterfgevallen. Drachtige dieren zijn bijzonder besmettelijk wanneer ze voor het eerst besmet raken of wanneer het virusopnieuw geactiveerd wordt. Een eenvoudige schram kan voldoende zijn om het virus van apen op mensen over te dragen. Alle dragerdieren moeten als potentieel besmettelijk worden beschouwd.

Hoe ziet herpes B er bij mensen uit?

De eerste symptomen van herpes B infectie verschijnen tussen de 2 dagen en 6 weken na infectie. Ze omvatten jeuk en lymfadenopathie in de buurt van de inoculatieplaats. De infectie manifesteert zich snel als koorts, soms vergezeld vanvesiculaire erupties, wijdverspreide pijn,gevoelloosheid in de extremiteiten, tintelingen en andere neurologische aandoeningen.

Als de symptomen onbehandeld blijven, evolueren ze naar hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, bewustzijnsverlies, urineretentie, ademnood, hemiplegie en progressieve ascenderende verlamming. Dit leidt vaak tot meningo-encefalitis door verspreiding langs het zenuwstelsel, via het ruggenmerg naar de hersenen. Dit kan leiden tot coma. De meeste onbehandelde gevallen resulteren in ernstige en invaliderende neurologische gevolgen of overlijden.

De incubatietijd van het virus varieert van 3 dagen tot 4 weken. Na inoculatie verspreidt het virus zich langs het centrale zenuwstelsel naar het ruggenmerg en de hersenen. Dit veroorzaakt ascenderende necrose.

Klinisch presenteert de infectie zich als febriele ascenderende encefalomyelitis, met een vesiculaire huidreactie op de plaats van de beet en verlamming van de ademhalingscentra. In 70% van de gevallen leidt de ziekte tot de dood of belangrijke gevolgen bij overlevenden. De eerste symptomen zijn vaak pruritus op de plaats van de beet, blaasjes en lymfadenopathie, gevolgd door een griepachtig syndroom voordat neurologische stoornissen optreden.

Hoe wordt deze aandoening gediagnosticeerd?

De diagnose van infectie met herpesvirus B (CHV-1) wordt voornamelijk gesteld door PCR (identificatie van het herpesvirus B-genoom) van huidlaesies, cerebrospinaal vocht of tijdens klinische manifestaties en necropsie. Deze test is niet beschikbaar in Frankrijk. Methoden om CHV-1 op te sporen zijn onder andere :

• Kweek van het agens verkregen uit uitstrijkjes, hersenvocht en biopsiemateriaal van infectieplaatsen (beten en krabben)
• Polymerase kettingreactie (PCR)
• ELISA-test
• Western blot
• PCR-hybridisatie op microtiterplaat

Vanwege de hoge kruisreactiviteit met herpes simplexvirus type 1 en 2 zijn humane serumtesten van beperkte diagnostische waarde.Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI), computertomografie (CT) enelektro-encefalogram (EEG) kunnen worden gebruikt om neurologische tekenen van CHV-1-infectie op te sporen. Diagnostische methoden zijn niet in alle landen beschikbaar. Het sterftecijfer bij onbehandelde patiënten is 70-80%.

Mensen die gebeten of aangevallen worden lopen een hoog risico als de wond diep is en gelokaliseerd is in het gezicht, de nek, de borst of de handen, of als de wond veroorzaakt is door een diepe prikwond. Blootstelling aan zenuwweefsel, tranen, speeksel, urine of ontlasting, evenals genitale afscheidingen of oogspatten, verhoogt ook het risico. Het risico is lager in het geval van eenAES omdat er geen viremie is.

Hoe wordt het behandeld?

Als er een wond is, is het essentieel om deze 15 tot 20 minuten te wassen met een oplossing van NH4, polyvidon-jood of chloorhexidine. Voor oogletsels is 15 minuten spoelen met een oculaire of zoutoplossing nodig.

In het geval van een beet, krab of contact van gewonde huid of slijmvlies met afscheidingen van een besmet dier, moeten de wonden en contactgebieden onmiddellijk gewassen worden met zeep. Laat bloeden onder stromend water. Spoel grondig, ontsmet en raadpleeg dringend een arts. Binnen enkele uren na het incident moet de arts specifieke antivirale geneesmiddelen voorschrijven voor een periode van 3 weken.

Artsen gebruikenaciclovir, valaciclovir of ganciclovir dat gedurende enkele maanden in een gespecialiseerde omgeving wordt toegediend als er symptomen optreden. Het sterftecijfer is meer dan 60%, zelfs met de juiste behandeling, en bijna 80% bij onbehandelde mensen.Terugval is mogelijk als de behandeling vroegtijdig wordt gestopt.

De frequentie vanimmuniteit tegen herpes B-virus is onbekend, en immuniteit tegen herpes bij de mens beschermt niet tegen herpes B-virus bij de aap. Er is geen vaccin beschikbaar.

Tetanus en hondsdolheid moeten systematisch overwogen en voorkomen worden. Preventieve behandeling tegen herpes B moet zo snel mogelijk gestart worden, idealiter binnen 48 uur. Een kit voor eerste gebruik met valaciclovir moet beschikbaar zijn in laboratoria.

Antivirale profylaxe omvataciclovir, valaciclovir en ganciclovir gedurende minimaal 14 tot 21 dagen. In het geval van neurologische symptomen of bewijs van virale infectie moet de behandeling worden voortgezet totdat de virologische tests negatief zijn, soms gedurende meerdere jaren volgens de Amerikaanse literatuur.

Welke preventieve maatregelen zijn er?

Er is geen vaccin beschikbaar. Bovendien beschermt immuniteit tegen HSV1 en HSV2 niet tegen hetherpes B-virus. Naast de gezondheidsvoorschriften bij invoer zijn de belangrijkste preventiemiddelen een nauwgezette hygiëne van de werkuitrusting, zoals apenkooien, en systematischeisolatie van verdachte monsters, gevolgd door serologische controles. Het dragen van geschikte handschoenen en oogbescherming vermindert ook het risico op besmetting. Het is aan te raden om niet in de buurt van mogelijk besmette apen te komen als je in deze regio’s reist.

Om besmetting bij mensen te voorkomen, moet een strikte algemene hygiëne worden gehandhaafd. Dit omvat het schoonmaken en desinfecteren van gebouwen en apparatuur. Het is ook essentieel om dierlijk afval en kadavers in gekoelde containers te bewaren. Werknemers moeten de juiste training krijgen over de risico’s van herpes B en over preventieve maatregelen.

Als herpes B bij een aap wordt vermoed, omvatten de controlemaatregelenhet isoleren van verdachte apen, het uitvoeren van serologische tests enhet euthanaseren van de apen als de infectie wordt bevestigd. Professionele gebruikers moeten ook de apen die in contact komen met de verdachte aapserologisch testen . Leidinggevenden beperken de toegang tot deisolatielocatie tot essentiële professionals en wassen en desinfecteren besmette locaties.

Om mogelijke besmettingsbronnen te beperken, draag je kleding met lange mouwen, een gelaatsscherm of chirurgisch masker en een veiligheidsbril, en bestendige handschoenen wanneer je dieren verzorgt. Ruim uitwerpselen van dieren voorzichtig op en draag ondoorlatende handschoenen bij het hanteren van kadavers of dierlijk afval.

Als je gebeten, gekrabd of verwond bent, raadpleeg dan onmiddellijk een arts die bekend is met herpes B.

Enkele epidemiologische gegevens…

Wetenschappers identificeerden het herpes B-virus voor het eerst in 1932, na de dood van dr. William Brebner, een jonge arts die tijdens zijn onderzoek naar het poliomyelitisvirus werd geïnfecteerd door een apenbeet. Na de beet ontwikkelde Brebner erytheem, lymfangitis, lymfadenitis en uiteindelijk transversale myelitis. Neurologisch weefsel van zijn autopsie toonde een agent aan die leek op HSV.

Een jaar later identificeerde Dr. Albert Sabin dit agens en gaf het de naam Virus B. Gay en Holden noemden het W Virus naar Brebner. Sabin toonde aan dat het virus dodelijk is, ongeacht de manier van inoculatie. Hij toonde ook aan dat herpes B immunologische reacties uitlokt die vergelijkbaar zijn met die van HSV-1 en overeenkomsten vertoont met HVP-2 en het Langur herpesvirus.

In 1959 identificeerden onderzoekers het herpes B-virus als de veroorzaker van 17 gevallen bij mensen, waarvan 12 met dodelijke afloop. Het National B Virus Resource Center aan de Georgia State University meldde de laatste gevallen in 2008. Nieuwe gevallen verschenen in 2021 in China.

Sinds 1932 hebben specialisten ongeveer 50 gevallen beschreven, waaronder 21 sterfgevallen. De meeste infecties traden op na beten, krassen of percutane blootstelling in een laboratoriumomgeving.

In 2021 meldde China de eerste menselijke infectie met het herpes B-virus bij een 53-jarige dierenarts in Peking. Hij stierf na het ontleden van apen. In april 2024 meldden de gezondheidsautoriteiten van Hong Kong een nieuw geval bij een 37-jarige man die gewond was geraakt door wilde apen. Hij ligt momenteel op de intensive care en een monster van het hersenvocht testte positief op het virus.

Gevallen van herpes B zijn ook gemeld in de Verenigde Staten, Canada, Japan (eerste geval in 2019) en het vasteland van China (eerste geval in 2021). Het virus wordt niet overgedragen van mens op mens. Het vormt echter wel een zoönotische bedreiging voor werknemers die in contact komen met apen.