Ornithose – Psittacose: focus op deze zeldzame infectie

Ornithose, ook wel psittacose genoemd, is een zeldzame bacteriële infectie die wordt veroorzaakt door Chlamydia psittaci . Deze bacterie komt voornamelijk voor bij vogels. De ziekte is overdraagbaar op mensen en kan ernstige symptomen veroorzaken, waaronder atypische longontsteking en ademhalingsproblemen.

Wat is de ziekteverwekker?

De termen “psittacose” en “ornithose” verwijzen naar infecties bij mensen veroorzaakt door C. psittaci, afhankelijk van de herkomst van de besmettende vogel. Aviaire chlamydiose is een algemene term voor infecties met C. psittaci en andere soorten Chlamydiaceae bij vogels. Menselijke infectie kan vaak de vorm aannemen van longontsteking, bekend als “papegaaienkoorts”.

De bacterie Chlamydophila (Chlamydia) psittaci heeft verschillende variëteiten die serovars worden genoemd, en veel genotypen die specifiek zijn voor verschillende vogelsoorten. Tot de vogelstammen van C. psittaci behoren zes belangrijke vogelserovars (A tot F) en twee zoogdierserovars (M56 en WC). De aviaire genotypen zijn verdeeld over de vogelsoorten, met specifieke gastheren voor elke serovar.

Onderzoekers hebben onlangs nieuwe Chlamydia-soorten ontdekt, zoals Chlamydia gallinacea en Chlamydia avium, in verschillende vogelsoorten. Hun zoönotisch potentieel is echter nog niet vastgesteld. Ze hebben de bacterie wereldwijd bij meer dan 460 vogelsoorten aangetroffen. Hiertoe behoren gezelschapsvogels, hobbyvogels, in de fabriek gekweekte vogels (met name eenden) en duiven.

In Frankrijk zijn eenden, duiven en psittacines (parkieten, papegaaien) de belangrijkste bronnen van menselijke besmetting met C. psittaci. C. psittaci kan ook zoogdieren zoals honden en paarden infecteren, die waarschijnlijk door vogels besmet zijn, en mogelijk als tussengastheer dienen voor overdracht op mensen.

De bacterie is gevoelig voor hitte en conventionele ontsmettingsmiddelen, maar resistent tegen lage temperaturen en uitdroging, waardoor hij maandenlang besmettelijk kan blijven in de omgeving.

Chlamydia, obligate intracellulaire Gram-negatieve bacteriën, volgen een complexe vermenigvuldigingscyclus met intracellulaire en extracellulaire vormen, elementary bodies (EB) en reticulated bodies (RB), die elkaar afwisselen afhankelijk van de fasen van de cyclus.

Wat zijn de symptomen van aviaire chlamydiose bij vogels?

De bacterie Chlamydophila psittaci kan meer dan 460 soorten gedomesticeerde en wilde vogels besmetten, waaronder parkieten, papegaaien, kalkoenen, duiven, eenden, struisvogels en roofvogels. Deze infectie is vrijwel wereldwijd verspreid. In Frankrijk worden geïsoleerde gevallen bij siervogels voornamelijk aangetroffen in boerderijen, dierenwinkels en particuliere huishoudens. Pluimvee, vooral eenden en duiven, zijn vaak asymptomatische dragers van de bacterie.

Ornithosis-psittacosis wordt overgedragen door hoesten, niezen, uitwerpselen en aerosolen die vrijkomen wanneer dieren worden opgewonden. Bijtende insecten kunnen ook vectoren zijn. Hoewel zeldzaam, kan de bacterie ook worden overgedragen op het kuiken in het ei.

Symptomen komen vaak niet voor bij eenden, papegaaien en parkieten. In het geval van symptomen zijn er drie vormen geïdentificeerd:

• Superacuut: snelle dood zonder voorafgaande tekenen, vaak bij jonge vogels.
• Acuut: depressie, vermagering, bindvliesontsteking, ademhalingsproblemen, diarree, zenuwproblemen voorafgaand aan de dood.
• Subacuut: subtiele ademhalingssymptomen, bindvliesontsteking, verminderde vruchtbaarheid en minder uitgekomen eieren.

Klinische vormen variëren afhankelijk van de soort en de virulentie van de stammen. Infecties zijn vaak asymptomatisch, maar acute vormen omvatten depressie, gewichtsverlies, verminderde eileg, bindvliesontsteking en ademhalings-, spijsverterings- en neurologische problemen. De ziekte manifesteert zich wanneer de weerstand van de vogels afneemt door stressfactoren.

Bij autopsie kunnen de symptomen aerosacculitis, oedemateuze of verstopte longen, vergrote en gemarmerde lever, splenomegalie bij papegaaiachtigen en epicarditis of myocarditis bij kalkoenen zijn.

Lange tijd stond aviaire chlamydiose bekend als een besmettelijke dierziekte (CAD), voordat het in 2006 werd opgenomen in de lijst van aangifteplichtige dierenziekten. De ziekte wordt voornamelijk overgedragen door het inademen van besmet stof of door een beet en is een sporadische of anemische zoönose, waarbij het sterftecijfer onder behandeling wordt teruggebracht tot minder dan 5%.

Hoe wordt de ziekte overgedragen?

Ornithosis-psittacosis wordt voornamelijk overgedragen door het inademen van aerosolen van stof of uitwerpselen die besmet zijn door besmette vogels. Er zijn geen meldingen van overdracht via de consumptie van vlees of eieren.

In Frankrijk zijn er enkele tientallen gevallen per jaar. Risicoberoepen omvatten het werken in de aanwezigheid van besmette gezelschaps-, volière- of boerderijvogels, of in omgevingen die besmet zijn met hun uitwerpselen (strooisel, boerderijgebouwen, transportvoertuigen). De betrokken beroepen zijn

• Fokkers, pluimveeverzamelaars, dierenartsen, personeel van dierenwinkels en dierentuinen, werknemers in slachthuizen: in contact met levende vogels of hun uitwerpselen.
• Trimmers, taxidermisten, veterinair laboratoriumpersoneel: in contact met dode vogels.

Werkzaamheden die aërosolen genereren in de aanwezigheid van besmette vogels of hun omgeving verhogen het risico op overdracht. Deze activiteiten omvatten het schudden en stressen van vogels, het hanteren van strooisel, het schoonmaken van boerderijen en bepaalde laboratoriumwerkzaamheden.

Transmissie vindt voornamelijk plaats door inademing van besmettelijk stof dat besmet is met vogeluitwerpselen bij het hanteren van een besmette vogel, zijn veren of weefsels, of wanneer stof in een besmette omgeving hangt (hanteren van mest, schoonmaken van kooien).

In zeldzamere gevallen kan overdracht plaatsvinden door direct snavel-mondcontact of door een bijtwond. Overdracht van mens op mens is zeer zeldzaam en er zijn geen meldingen van overdracht door het inslikken of hanteren van vogelvoedselproducten.

Mensen worden voornamelijk besmet door het inademen van aërosolen of door direct contact met besmette uitwerpselen of afscheidingen van de luchtwegen.

Hoe ziet psittacose er bij mensen uit?

De symptomen van ornithose-psittacose kunnen drie vormen aannemen:

1. Conjunctivale vorm: na een incubatietijd van enkele dagen treedt conjunctivitis op, die gepaard gaat met hevige hoofdpijn.
2. Respiratoire vorm: na een incubatieperiode van 5 tot 15 dagen lijkt het op griep, met hoge koorts (39-40°C), rillingen, spierpijn, hoest en longontsteking. De vermoeidheid is uitgesproken en het herstel verloopt vaak traag, met risico op terugval en cardiale complicaties.
3. Gegeneraliseerde of septikemische vorm: de symptomen zijn diffuser en moeilijker te diagnosticeren en kunnen cardiale, neurologische, lever-, long- of nieraandoeningen omvatten. Zonder specifieke behandeling met antibiotica kan het sterftecijfer meer dan 20% bedragen, maar met vroegtijdige behandeling is dit minder dan 1%.

Incubatie duurt meestal tussen 5 en 14 dagen, soms tot 19 dagen. Klinische symptomen zijn vaak aspecifiek, maar atypische pneumonitis gepaard met koorts, koude rillingen, ernstige hoofdpijn, spierpijn, droge hoest en conjunctivitis komt vaak voor. Respiratoire (acute ademnood), digestieve, neurologische (bewustzijnsstoornissen, lymfocytaire meningitis, encefalitis) en cardiale complicaties kunnen optreden. Lever-, nier-, mucocutane en hematologische aandoeningen zijn ook beschreven.

Röntgenfoto’s van de borst vertonen afwijkingen (alveolaire opaciteiten) in 75% van de gevallen. Het sterftecijfer is 10-20% zonder behandeling, maar minder dan 1% met de juiste behandeling. C. psittaci kan andere organen infecteren en myocarditis, endocarditis, hepatitis, encefalitis en meningitis veroorzaken. Er kunnen ook nier- en neurologische complicaties optreden.

Een snelle diagnose en een specifieke antibioticabehandeling zijn essentieel om complicaties te voorkomen. Hoewel de ziekte met de juiste behandeling vaak goedaardig is, bestaat er een risico op ernstige complicaties als er niet goed mee wordt omgegaan.

Hoe wordt deze infectie gediagnosticeerd?

De diagnose ornithose-psittacose is gebaseerd op klinische verdenking en detectie van de ziekteverwekker ofspecifieke antilichamen. Blootstelling aan risico in de voorgaande drie weken is vaak suggestief, maar wordt niet altijd gevonden.

Er wordt gebruik gemaakt van directe en indirecte biologische diagnose:

• Isolatie op celkweek: een moeilijke methode die vaak invasief onderzoek vereist (bronchoalveolaire lavage), maar ook mogelijk op sputum- en bloedkweken.
• PCR van respiratoire monsters (keelswabs), alleen uitgevoerd door een gespecialiseerd laboratorium tijdens de koortsperiode.
• IgG- en IgM-tests: resultaten moeten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd vanwege de beperkte specificiteit (kruisreacties met andere Chlamydia zoals pneumoniae en C. trachomatis). Er zijn twee serologische tests met een tussenpoos van vijf weken nodig om een significante stijging in antilichamen aan te tonen.

Er zijn moleculaire typeringshulpmiddelen beschikbaar om het betrokken genotype te bepalen en de besmettingsbron te identificeren.

Gevallen worden als volgt gedefinieerd:

• Mogelijk geval: IgG-titer ≤ 64 zonder IgM of epidemiologisch verband met een bevestigd geval.
• Waarschijnlijk geval: aanwezigheid van IgM of IgG-titer ≤ 128.
• Bevestigd geval: positieve directe test, seroconversie of viervoudige verhoging van de IgG-titer.

Het testen op de ziekteverwekker bij dieren (met name door PCR) kan helpen bij het stellen van de diagnose en bijdragen aan de keuze van een geschikte probabilistische antibioticatherapie.

Bij de aanwezigheid van symptomen van pneumopathie bij een persoon die in contact komt met vogels, kan een farynxswab worden gebruikt om de aanwezigheid van Chlamydophila psittaci met behulp van PCR vast te stellen. Er kan ook een serologische test worden uitgevoerd (seroconversie of hoge niveaus van IgM en IgG).

Psittacose wordt te weinig gediagnosticeerd en kan verantwoordelijk zijn voor maximaal 1% van de acute door de gemeenschap veroorzaakte pneumonie, waarbij tussen de 50 en 80% van de gevallen niet geïdentificeerd wordt.

Wat is de juiste behandeling?

De behandeling van psittacose is voornamelijk gebaseerd op het gebruik vanantibiotica uit de cyclinefamilie. De eerstelijnsbehandeling is doxycycline, oraal toegediend in een dosis van 200 mg per dag, verdeeld in twee doses van 100 mg, voor een periode van 10 tot 21 dagen. Als cyclinen gecontra-indiceerd zijn, kunnen alternatieven zoals macroliden (azitromycine of erytromycine) worden gebruikt. Fluoroquinolonen (levofloxacine of moxifloxacine) zijn ook effectief en kunnen worden voorgeschreven voor een periode van 10 tot 14 dagen. Patiënten vertonen over het algemeen een snelle klinische verbetering, vaak binnen 24 tot 48 uur na het starten van de behandeling.

Met betrekking totnatuurlijke immuniteit moet worden opgemerkt dat herinfecties door Chlamydophila psittaci mogelijk zijn, wat erop wijst dat de immuniteit die na een eerste infectie wordt verworven niet langdurig is. Dit onderstreept het belang van voortdurende preventieve maatregelen, zelfs na een eerste infectie.

Er is momenteel geen vaccin beschikbaar voor de preventie van psittacose. Preventie berust daarom voornamelijk op het vermijden van blootstelling aan besmette vogels en het implementeren van strikte bioveiligheidsmaatregelen in omgevingen met een hoog risico, zoals fokkerijen, dierenwinkels en laboratoria.

Mensen die lijden aan psittacose hebben een specifieke behandeling met medicijnen nodig om volledig te genezen. De ziekte reageert goed op tetracyclines, maar is resistent tegen penicilline. Zonder de juiste behandeling kan psittacose ernstig zijn, met een sterftecijfer tot 30%. Met de juiste en snelle behandeling daalt het sterftecijfer echter tot minder dan 1% en herstellen de meeste patiënten.

Hoe kan infectie voorkomen worden?

Geïmporteerde papegaaiachtigen moeten vergezeld gaan van een gezondheidscertificaat en onder streng toezicht staan. Afhankelijk van de waarde en bestemming van de dieren kan een preventieve of curatieve antibioticabehandeling worden toegediend. Zieke dieren kunnen indien nodig verwijderd worden.

Het optimaliseren van de kweekomstandigheden is cruciaal om stof en aërosolen te beperken. Bedrijfsruimten en apparatuur moeten regelmatig worden gereinigd en ontsmet. Dierlijk afval en kadavers moeten koud worden opgeslagen in geschikte containers.

Werknemers moeten worden opgeleid en geïnformeerd over de risico’s van ornithose-psittacose en preventieve maatregelen. Faciliteiten voor persoonlijke hygiëne, zoals drinkwater, zeep en papieren handdoeken, moeten beschikbaar zijn. Aparte lockers voor gewone kleding en werkkleding zijn vereist. Werkkleding moet geschikt zijn en goed onderhouden worden.

In het geval van een dierziekte is het essentieel om de hygiëne op de boerderij te verbeteren, zieke dieren te isoleren en een curatieve behandeling toe te dienen. De toegang tot besmette locaties moet worden beperkt. Bedrijfsruimten en apparatuur moeten worden gedesinfecteerd met toegestane producten.

Om bronnen van besmetting te beperken, is het essentieel om ademhalingsbescherming (FFP2) te dragen tijdens activiteiten die stof en aërosolen genereren. Er moet voorzichtig worden omgegaan met dierlijke uitwerpselen door waterdichte handschoenen en laarzen te dragen en waterstralen onder hoge druk te vermijden.

Slachthuizen en destructiebedrijven moeten op de hoogte gebracht worden van de aanwezigheid van de ziekte. Als er autopsie wordt uitgevoerd op verdachte vogels, moeten de veren worden bevochtigd met een ontsmettingsmiddel. Mensen die met voeder voor wilde vogels werken, moeten na elke handeling hun handen wassen om het risico op psittacose te verkleinen.

Enkele epidemiologische gegevens…

Psittacose is geen besmettelijke dierziekte. Wat de volksgezondheid betreft, wordt het niet beschouwd als een ziekte die bij mensen moet worden gemeld. Het is echter wel een beroepsziekte die voor vergoeding in aanmerking komt. Ze wordt vermeld in tabel 52 van het landbouwschema (psittacose) en tabel 87 van het algemene schema (ornithose-psittacose). Werknemers of personen te hunnen laste moeten de ziekte melden. De Chlamydophila psittaci bacterie is geclassificeerd in gevarengroep 3 onder de Franse Arbeidswet. Chlamydophila psittaci is een zoönose met een wereldwijde verspreiding.

Gevallen van psittacose zijn herhaaldelijk gemeld, vooral in beroepsmatige contexten die verband houden met pluimveehouderij, vooral in regio’s met een hoge pluimveedichtheid, zoals het westen en zuidwesten van Frankrijk. Onderzoeken hebben ook aangetoond dat mulardeenden, die gebruikt worden bij de productie van foie gras, frequente dragers van de bacterie kunnen zijn.

In termen van statistieken: tussen 2012 en 2021 werden 19 werknemers en werknemers zonder personeel onder de landbouwregeling erkend als lijdend aan een beroepsziekte, en tussen 2006 en 2015 werden 27 werknemers onder de algemene regeling ook erkend als lijdend aan een beroepsziekte. Seroprevalentiestudies uitgevoerd onder professionals in de pluimvee-industrie hebben significante percentages van dragerschap van C. psittaci aangetoond, met name onder vrouwen die in contact komen met eenden en degenen die in broederijen werken.

Hoewel besmetting met Chlamydia psittacci in het laboratorium historisch vaak voorkomt, vooral vóór 1979, met dodelijke gevallen, blijft de ziekte ondergediagnosticeerd en onderschat.

Meer recent is er een uitbraak van psittacose geweest in verschillende Europese landen, waaronder Duitsland, Oostenrijk, Denemarken, Nederland en Zweden, met een aanzienlijke toename van het aantal gemelde gevallen en daarmee gepaard gaande sterfgevallen.

Actie door de gezondheidsautoriteiten

Voor menselijke psittacose geldt in de betrokken landen een aangifteplicht. Er is epidemiologisch onderzoek gedaan om uitbraken en mogelijke blootstellingen vast te stellen.

Nationale surveillancesystemen worden gebruikt om de situatie nauwlettend te volgen, met inbegrip van laboratoriumanalyses van monsters van wilde vogels om aviaire influenza op te sporen. Dit maakt het mogelijk om de prevalentie van C. psittaci in deze vogelpopulaties te schatten.

In haar risicobeoordeling wijstde WHO op een ongebruikelijke en onverwachte toename van het aantal gemelde gevallen van C. psittaci infectie in vijf landen in de WHO Europese regio. Er zijn gevallen van longontsteking geregistreerd, waarvoor soms ziekenhuisopname nodig was, en er zijn ook sterfgevallen gemeld.

Hoewel vogels die psittacose bij zich dragen internationale grenzen kunnen oversteken, is er momenteel geen bewijs dat deze ziekte op grote schaal door mensen kan worden overgedragen. De WHO beschouwt het risico in verband met deze gebeurtenis als laag.

De WHO beveelt verschillende preventieve maatregelen aan, waaronder :

• Artsen bewust maken van de noodzaak om naar C. psittaci te zoeken in verdachte gevallen.
• Eigenaren van tamme vogels informeren over de mogelijke risico’s.
• Nieuw aangeschafte vogels in quarantaine plaatsen en in geval van ziekte een dierenarts raadplegen.
• Controleren van C. psittaci bij wilde vogels.
• Hygiëne aanmoedigen, waaronder regelmatig handen wassen.
• Standaardmaatregelen voor infectiebestrijding toepassen op in het ziekenhuis opgenomen patiënten.