Door muggen overgedragen parasieten vormen een grote uitdaging voor de wereldwijde volksgezondheid, met name malaria en lymfatische filariasis. Malaria, veroorzaakt door parasieten van het geslacht Plasmodium, wordt overgebracht door Anopheles muggen en treft miljoenen mensen per jaar, voornamelijk in Afrika ten zuiden van de Sahara. Lymfatische filariasis, veroorzaakt door parasitaire wormen zoals Wuchereria bancrofti, wordt verspreid door Culex-, Anopheles- en Aedes-muggen en veroorzaakt veel invaliditeit en lijden. In dit artikel worden de overdrachtsmechanismen, symptomen en preventie- en behandelingsstrategieën voor deze ernstige parasitaire ziekten onderzocht.
Malaria: een constante strijd tegen een onzichtbare moordenaar
Malaria is een ernstige parasitaire ziekte die wordt veroorzaakt door protozoën van het geslacht Plasmodium en wordt overgebracht door Anopheles muggen. Malaria komt voornamelijk voor in tropische en subtropische gebieden en veroorzaakt miljoenen gevallen per jaar. Het is verantwoordelijk voor honderdduizenden sterfgevallen, vooral onder kinderen jonger dan vijf jaar. Symptomen van malaria zijn koorts, rillingen, hoofdpijn en spierpijn. Deze kunnen leiden tot ernstige complicaties zoals bloedarmoede, orgaanfalen en de dood als de behandeling niet snel wordt gegeven.
Wat zijn de symptomen van de ziekte?
Malaria wordt veroorzaakt door parasieten van het geslacht Plasmodium, die worden overgebracht door Anopheles muggen. Deze muggen, die vooral ‘s nachts actief zijn, komen voor in tropische en intertropische gebieden, vooral in Afrika. Vier soorten Plasmodium veroorzaken malaria bij de mens: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae en Plasmodium ovale. P. falciparum en P. vivax komen het meest voor, waarbij P. falciparum het ernstigst is.
De symptomen treden meestal 7 tot 15 dagen na de infectiebeet op. Ze omvatten koorts, hoofdpijn, braken en spierpijn. Als de ziekte 24 uur onbehandeld blijft, kan P. falciparum overgaan in een ernstige vorm. In dit geval tast het de neurologische, ademhalings- en hartsystemen aan, evenals de bloedcellen en de lever. De vormen P. vivax en P. ovale kunnen weken of maanden na de eerste infectie hervallen door slapende vormen in de lever.
De diagnose is gebaseerd op het aantonen van parasieten in het bloed en de behandeling bestaat uit specifieke antiparasitaire geneesmiddelen. Vroegtijdig ingrijpen vermindert de intensiteit van de malaria-aanval, een potentieel dodelijke infectieziekte die door Anopheles muggen wordt overgebracht.
Wat kan er gedaan worden?
In 2020 is de malariatransmissie in Afrikaanse landen toegenomen. Zes landen (Nigeria, Democratische Republiek Congo, Oeganda, Mozambique, Angola en Burkina Faso) zijn goed voor 55% van de gevallen. DeWHO schat dat driekwart van de sterfgevallen voorkomt bij kinderen jonger dan 5 jaar. Daarentegen hebben andere regio’s zoals Midden- en Zuid-Amerika en Azië vooruitgang geboekt bij het uitroeien van malaria.
In 2021 werden 2185 gevallen van geïmporteerde malaria geregistreerd op het Franse vasteland, een stijging ten opzichte van 2020 als gevolg van de hervatting van het internationale toerisme. De meeste gevallen komen uitAfrika ten zuiden van de Sahara (99,3%), waarbij Plasmodium falciparum verantwoordelijk is voor 88,5% van de infecties. Er doen zich ook gevallen voor rond luchthavens, als gevolg van deinvoer van besmette muggen. Afrika is verantwoordelijk voor 94% van de malariagevallen wereldwijd.
Preventie is gebaseerd op vectorcontrole en preventieve behandeling. Preventieve behandeling op voorschrift van een arts is cruciaal wanneer je naar gebieden reist waar malaria veel voorkomt, vooral voor kinderen en zwangere vrouwen. Daarnaast is bescherming tegen muggenbeten met muskietennetten en insectwerende middelen essentieel. Het RTS,S vaccin, aanbevolen door de WHO in 2021, vermindert het risico op ernstige malaria. Het moet samen met andere preventieve maatregelen worden gebruikt. De complexiteit van de ontwikkeling van vaccins ligt in de levenscyclus van de parasiet, die verschillende stadia met verschillende antigenen doorloopt, wat het onderzoek bemoeilijkt.
Lymfatische filariasis: begrijpen en voorkomen van een slopende ziekte
Lymfatische filariasis, ook bekend als elefantiasis, is een parasitaire ziekte die wordt veroorzaakt door filaria wormen zoals Wuchereria bancrofti, Brugia malayi en Brugia timori. Deze ziekte wordt overgedragen door verschillende soorten muggen en tast het lymfestelsel aan. Ze veroorzaakt ernstige zwellingen en misvormingen van de ledematen en genitaliën. Lymfatische filariasis komt voor in veel tropische en subtropische gebieden en treft miljoenen mensen. Het kan leiden tot lichamelijke invaliditeit en een aanzienlijk sociaal stigma. Inspanningen voor preventie en behandeling omvatten de distributie van antiparasitaire geneesmiddelen, de controle van muggenvectoren en voorlichting aan risicogroepen.
Hoe uit de ziekte zich?
Lymfatische filariasis, beter bekend als “elephantiasis”, is een tropische ziekte die voorkomt in Afrika en Azië en wordt veroorzaakt door filariaire wormen. Deze parasieten, die in de vorm van larven via muggen (geslachten Culex, Anopheles en Aedes) op mensen worden overgedragen, dringen de lymfevaten binnen waar ze volwassen worden, 6 tot 8 jaar leven en miljoenen microfilariën produceren.
De eerste symptomen zijn vaak asymptomatisch, maar de ziekte beschadigt het lymfestelsel en veroorzaakt nierschade en een verminderde immuniteit. Later verschijnen er zichtbare tekenen: lymfoedeem (zwelling van de weefsels), elefantiasis van de ledematen en, bij mannen, hydrocele (zwelling van het scrotum).
De diagnose is gebaseerd op de detectie van microfilariën in het bloed, dat ‘s nachts wordt afgenomen, en serologie om antilichamen te identificeren. De behandeling bestaat uit antiparasitaire geneesmiddelen zoals diethylcarbamazine, ivermectine enalbendazol, soms gecombineerd met antibiotica zoals doxycycline.
Wat kan eraan gedaan worden?
Filariasis komt voornamelijk voor in tropische gebieden in Azië, Afrika, Midden- en Zuid-Amerika. In 2020 zullen ongeveer 51,4 miljoen mensen eraan lijden, hoewel slechts een derde van hen tekenen van de ziekte zal vertonen. De WHO stelde al in 1997 voor om deze ziekte uit te roeien en in 2000 werd een programma gelanceerd onder auspiciën van de Global Alliance to Eliminate Lymphatic Filariasis. Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt, vooral in het Verre Oosten, maar minder in Afrika.
In 2020 wordt het uitroeiingsprogramma voortgezet. Het doel is om de overdracht van de ziekte te onderbreken door massale toediening van medicijnen en om ziektegevallen te behandelen. Ondanks de impact van de Covid-19 pandemie op de massale toediening van medicijnen, is er vooruitgang geboekt. Op dit moment zijn 72 landen endemisch, waarvan 48 landen massageneesmiddelen nodig hebben.
De WHO beveelt elk jaar herhaalde preventieve chemotherapie aan om de verspreiding van de infectie een halt toe te roepen. Sinds 2000 zijn er meer dan negen miljard behandelingen toegediend. In 2018 waren 51 miljoen mensen besmet, wat een vermindering van 74% betekent sinds het begin van het programma. Dankzij deze inspanningen hebben 740 miljoen mensen geen preventieve chemotherapie meer nodig. De WHO stimuleert ook de bestrijding van muggen om de overdracht van de ziekte te verminderen.
