Vaginisme: oorzaken en oplossingen

Vaginisme is een weinig besproken aandoening, maar wel een die het leven van veel vrouwen over de hele wereld beïnvloedt. Deze seksuele functiestoornis heeft te maken met een reflexmatige samentrekking van de bekkenbodemspieren, waardoor geslachtsgemeenschap pijnlijk, moeilijk of onmogelijk wordt. Onderzoek toont aan dat vaginisme meerdere oorzaken kan hebben, variërend van fysiologische factoren tot diepe psychologische dimensies. Er zijn oplossingen voor deze aandoening, waarbij therapeutische benaderingen, psychologische ondersteuning en dagelijkse managementstrategieën worden gecombineerd. Het doel van dit artikel is om vaginisme te ontrafelen door naar de oorzaken en symptomen te kijken en oplossingen aan te dragen voor mensen die eraan lijden.

Wat is vaginisme?

Vaginisme wordt gedefinieerd als een vrouwelijke seksuele disfunctie die wordt gekenmerkt door een onwillekeurige samentrekking van de bekkenbodemspieren, meer specifiek de spieren rond de vaginale opening. Deze reflexmatige samentrekking leidt vaak tot pijn, ongemak of blokkering bij pogingen tot vaginale penetratie, zoals het inbrengen van tampons, het uitvoeren van gynaecologisch onderzoek of geslachtsgemeenschap.

Definitie en mechanisme

Fysiologisch wordt vaginisme geassocieerd met een overactieve reflex van de bekkenbodemspieren. De precieze mechanismen die deze reflex in gang zetten zijn nog niet volledig bekend, maar het gaat om een overdreven spierreactie op stimulatie of anticipatie op penetratie. Deze aandoening kan worden geclassificeerd als primair, optredend vanaf de eerste seksuele ervaringen van een vrouw, of secundair, optredend na een periode zonder symptomen.

Statistieken en frequentie

Ondanks het gebrek aan precieze gegevens door de stilte en het stigma die vaak met deze aandoening gepaard gaan, suggereren studies dat vaginisme een aanzienlijk deel van de vrouwen op verschillende momenten in hun leven treft. Onderzoek suggereert dat tussen de 5% en 17% van de vrouwen last heeft van vaginisme, hoewel deze cijfers onderschat kunnen worden.

Erkenning en begrip van vaginisme is essentieel, omdat deze aandoening aanzienlijke gevolgen heeft, niet alleen voor de seksuele en reproductieve gezondheid, maar ook voor het psychologisch welzijn en de kwaliteit van intieme relaties. Een juiste diagnostische en therapeutische aanpak is cruciaal voor de behandeling en verbetering van de symptomen bij patiënten met deze aandoening.

Wat zijn de verschillende soorten vaginisme?

Vaginisme, gekenmerkt door een onwillekeurige samentrekking van de bekkenbodemspieren rond de vagina, manifesteert zich in verschillende vormen. Vaginisme wordt over het algemeen ingedeeld op basis van de aard en ernst van de symptomen (2).

Primair vaginisme

Primair vaginisme verwijst naar gevallen waarbij de symptomen aanwezig zijn vanaf het begin van het seksuele leven van de vrouw. Personen met dit type vaginisme zijn nooit in staat geweest om pijnvrije vaginale penetratie te bereiken.

Secundair vaginisme

Secundair vaginisme treedt op na een periode van seksueel functioneren zonder noemenswaardige problemen. Het kan ontstaan na een specifieke gebeurtenis, zoals een bevalling, operatie, trauma of het begin van de menopauze.

Situationeel vaginisme

Dit type wordt bepaald door omstandigheden, waarbij de onwillekeurige samentrekking alleen optreedt in bepaalde situaties, bijvoorbeeld tijdens geslachtsgemeenschap, maar niet bij het gebruik van tampons of tijdens een gynaecologisch onderzoek.

Globaal vaginisme

Er is sprake van globaal vaginisme als de contractie zonder uitzondering in alle situaties optreedt, waardoor elke vorm van penetratie onmogelijk of pijnlijk is.

Wat zijn de symptomen van vaginisme?

Vaginisme uit zich in symptomen die kunnen variëren in intensiteit en frequentie, afhankelijk van het individu (4). Het identificeren van deze symptomen is cruciaal voor de diagnose en de juiste behandeling.

Onvrijwillige samentrekking van bekkenspieren

Het meest kenmerkende symptoom van vaginisme is het onwillekeurig samentrekken van de spieren rond de vaginale opening. Deze spierspasmen kunnen optreden in afwachting van of tijdens elke poging tot penetratie.

Pijn tijdens penetratie

Er wordt vaak melding gemaakt van aanzienlijke pijn of ongemak tijdens penetratie. Deze pijn kan worden beschreven als een brandend, scheurend of prikkend gevoel bij de ingang van de vagina.

Moeite met het inbrengen van tampons of het ondergaan van gynaecologische onderzoeken

Vrouwen met vaginisme kunnen ook moeite hebben met het inbrengen van tampons of het ondergaan van gynaecologische onderzoeken vanwege de pijn en het samentrekken van de spieren.

Angst voor seks

Een minder zichtbaar maar even belangrijk symptoom is intense angst of vrees bij de gedachte aan of poging tot geslachtsgemeenschap. Deze angst kan soms leiden tot het volledig vermijden van seksuele activiteit (3).

Impact op intieme relaties

Op het gebied van relaties kunnen de symptomen van vaginisme leiden tot spanning in het koppel, gevoelens van schaamte of frustratie en aanzienlijk emotioneel leed.

Wat zijn de mogelijke oorzaken van vaginisme?

Inzicht in de oorzaken van vaginisme is van fundamenteel belang voor iedereen die met deze complexe aandoening in het reine wil komen. Onderzoek wijst uit dat de oorzaken van vaginisme multifactorieel zijn, vaak een combinatie van lichamelijke, psychologische en omgevingsfactoren.

Psychologische factoren

Psychologisch gezien kan vaginisme in verband worden gebracht met angst, stress of eerdere traumatische ervaringen. Studies, zoals die gepubliceerd in het Journal of Sexual Medicine (5), benadrukken de correlatie tussen vaginisme en een geschiedenis van seksueel misbruik, hoewel dit niet systematisch is. Schuldgevoelens, schaamte of negatieve overtuigingen over seksualiteit kunnen ook een bepalende rol spelen.

Fysiologische factoren

Aan de fysiologische kant kunnen aandoeningen zoals genitale infecties of ontstekingen, pijn geassocieerd met aandoeningen zoals endometriose of slechte smering pijn veroorzaken tijdens penetratie, wat weer leidt tot een onwillekeurige vaginale reactie op seksuele stimulatie.

De invloed van opvoeding en cultuur

De ontvangenseksuele voorlichting (6) en de culturele context beïnvloeden ook de perceptie van seksualiteit en kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van vaginisme. Studies tonen bijvoorbeeld aan dat in omgevingen waar seksualiteit taboe is of weinig besproken wordt, vaginisme vaker lijkt voor te komen.

Invloed van interpersoonlijke relaties

De dynamiek van relaties en de kwaliteit van communicatie binnen een koppel zijn ook belangrijke factoren. Een begripvolle en geduldige partner kan vaginisme makkelijker hanteerbaar maken, terwijl een gespannen relatie of gebrek aan communicatie de symptomen kan verergeren.

Hoe wordt vaginisme gediagnosticeerd?

De diagnose van vaginisme is voornamelijk klinisch, gebaseerd op de medische voorgeschiedenis en de symptomen die door de patiënt worden gemeld. Een zorgprofessional zal een gedetailleerde beoordeling uitvoeren om de diagnose vast te stellen en andere medische aandoeningen uit te sluiten.

Gedetailleerde anamnese

De voorgeschiedenis, of gedetailleerde medische geschiedenis, is de eerste stap. De arts zal met de patiënt praten om de geschiedenis van haar symptomen, haar seksuele ervaring en haar medische en psychologische geschiedenis te begrijpen. Er worden specifieke vragen gesteld over pijn, penetratie en angst bij pogingen tot geslachtsgemeenschap.

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek kan worden geprobeerd, maar moet met uiterste voorzichtigheid worden uitgevoerd om geen extra pijn of angst te veroorzaken. Sommige artsen kunnen een onderzoek starten met één vinger of met een heel klein medisch instrument om de reactie van de bekkenspieren te beoordelen.

Uitsluiting van andere pathologieën

Hetis cruciaal om andere pathologieën uit te sluiten die soortgelijke symptomen kunnen veroorzaken, zoals infecties, laesies of dermatologische aandoeningen. Verder onderzoek kan nodig zijn om deze aandoeningen uit te sluiten.

Psychologisch onderzoek

Een psychologisch onderzoek kan worden aanbevolen om psychologische of emotionele factoren te onderzoeken die kunnen bijdragen aan vaginisme.

Behandeling van vaginisme

De behandeling van vaginisme is gebaseerd op een holistische aanpak gericht op het verminderen van de reflexrespons van spieren die onwillekeurig samentrekken en op het aanpakken van angsten die bijdragen aan de aandoening (7). De volgende behandelingen worden vaak aanbevolen door professionals in de gezondheidszorg:

Topische therapie

Topische therapie kan bestaan uit hetaanbrengen van lidocaïne of samengestelde crèmes om de pijn die gepaard gaat met vaginisme te verminderen. Deze behandelingen zijn bedoeld om de gevoeligheid voor pijn te verminderen en ontspanning van de vaginale spieren te bevorderen.

Bekkenbodemfysiotherapie

Een gespecialiseerde fysiotherapeut kan patiënten technieken aanleren om te leren hoe ze de bekkenbodemspieren te ontspannen. Deze re-educatie is essentieel om de spierspanning te verminderen en een geleidelijke benadering van penetratie aan te moedigen.

Vaginale dilatatortherapie

Het gebruik van vaginale dilators, buisvormige hulpmiddelen in oplopende maten, is bedoeld om de vagina op te rekken en te wennen aan penetratie. Het vooraf aanbrengen van een plaatselijke verdovende crème kan het inbrengen van de dilators vergemakkelijken.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

CGT helpt om de invloed van gedachten op emoties en gedrag te begrijpen. Het is effectief gebleken bij de behandeling van angst, depressie en posttraumatische stressstoornis (PTSS), die gepaard kunnen gaan met vaginisme.

Sekstherapie

Opgeleide sekstherapeuten ondersteunen individuen en koppels bij het herontdekken van seksueel plezier. Ze bieden persoonlijke strategieën om vaginisme in intieme relaties te overwinnen.

Progressieve desensibilisatie: een therapeutische benadering van vaginisme

Progressieve desensibilisatie wordt beschouwd als de basisbehandeling voor vaginisme (8)(9). Deze therapeutische methode houdt in datde patiënt langzaam en geleidelijk wordt blootgesteldaan penetratie, waarbij een stapsgewijze benadering wordt gebruikt om de angst en pijn die gepaard gaan met penetratie te verminderen.

Eerste stappen in desensibilisatie

Het proces begint met het aanmoedigen van de persoon om een gebied zo dicht mogelijk bij de vaginale opening aan te raken zonder pijn te veroorzaken. Elke dag wordt de persoon uitgenodigd om zijn/haar aanraking dichter bij de vaginale opening te brengen.

Vertrouwd raken met aanraken

Zodra de persoon in staat is om het gebied rond de vagina aan te raken, wordt hij aangemoedigd om de vaginale lippen of schaamlippen te verkennen en zachtjes te spreiden. De volgende stap is het inbrengen van een vinger zonder pijn te voelen.

Gebruik van dilatatoren

Als deze fase comfortabel is afgerond, kan het leren gebruiken vaneen plastic dilator of conische inbrenghuls beginnen. Als het inbrengen pijnloos gaat, is het aan te raden om het voorwerp 10 tot 15 minuten te laten zitten om de spieren aan de druk te laten wennen. Daarna kun je overgaan op een grotere inbrenghuls enje partner leren hoe je die aanbrengt.

De partner bij de therapie betrekken

Als de persoon zich op zijn gemak voelt met deze stappen, kan hij zijn partner toestaan zijn penis dicht bij de vaginale ingang te plaatsen – zonder penetratie. Wanneer deze nabijheid volledig comfortabel is, kan het koppel overwegen om de geslachtsgemeenschap te hervatten, waarbij de intimiteit geleidelijk toeneemt zoals werd geoefend met de inbrenghulpmiddelen.

Ontspanningstechnieken

Deze vorm van therapie kan worden aangevuld met het aanleren van ontspanningstechnieken, die vooral nuttig zijn als de oorzaak van vaginisme psychologisch is, zoals angst.

Wetenschappelijke referenties

Medische bronnen zoals het Journal of Behavioral Therapy and Experimental Psychiatry hebben de effectiviteit van progressieve desensibilisatie bij de behandeling van vaginisme gedocumenteerd en ondersteund, en benadrukken de significante vermindering van pijn en angst tijdens penetratiepogingen.

Progressieve desensitisatie is daarom de behandeling bij uitstek, die mensen met vaginisme effectief helpt hun symptomen te overwinnen en weer een bevredigend seksleven te krijgen.

Vaginisme: een lichamelijke of psychische aandoening?

Vaginisme wordt vaak ten onrechte beschouwd als een puur “psychologisch” of “mentaal” probleem. Maar deze complexe aandoening heeft zowel fysieke als psychologische componenten, en het begrijpen ervan vereist een geïntegreerde aanpak.

De fysieke component van vaginisme

Op fysiek niveau manifesteert vaginisme zich als een onwillekeurige reflexmatige samentrekking van de bekkenbodemspieren, waardoor penetratie pijnlijk, moeilijk of zelfs onmogelijk wordt. Dit symptoom is heel reëel en heeft te maken met een onwillekeurige lichamelijke reactie die niet alleen door psychologische factoren wordt gestuurd.

Geassocieerde psychologische factoren

Aan de psychologische kant kunnen verschillende factoren de ontwikkeling of het voortduren van vaginisme beïnvloeden, zoals angst, stress, eerdere traumatische ervaringen of opvoedkundige en culturele overtuigingen over seksualiteit.

Onderlinge afhankelijkheid van factoren

Het is cruciaal om te erkennen dat psychologische factoren de lichamelijke reactie op vaginisme kunnen uitlokken en, omgekeerd, dat de ervaring van pijn kan leiden tot verhoogde angst en vrees, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat die moeilijk te doorbreken is.

Multidisciplinaire aanpak van de behandeling

Daarom vereist de behandeling van vaginisme vaak samenwerking tussen specialisten op het gebied van lichamelijke gezondheid (zoals gynaecologen of fysiotherapeuten) en specialisten op het gebied van geestelijke gezondheid (zoals psychologen of seksuologen) om alle aspecten van de aandoening aan te pakken (1).