Ziekte van kattenklauw: gezondheidsdoolhof

Kattenkrabziekte of regionale lymfadenitis bij katten is een infectieuze aandoening die voornamelijk veroorzaakt wordt door de bacterie Bartonella henselae. Hoewel het vaak als een goedaardige ziekte wordt beschouwd, kan het bij immuungecompromitteerde personen tot ernstige complicaties leiden. De aandoening vormt ook een zoönotisch risico, met gedocumenteerde gevallen van overdracht van de bacterie op mensen via krabben of beten van besmette katten.

Welke bacterie is verantwoordelijk?

Katten (zowel wilde als huiskatten) kunnen ziekten overbrengen op mensen, vooral door krabben of bijten. Een derde van de mensen die gekrabd worden, ontwikkelt een infectie. Kattenklauwen dragen veel ziektekiemen bij zich die verantwoordelijk zijn voor ziekten zoals kattenkrabziekte, pasteurellose (bacteriën) en sporotrichose (schimmel). Deze ziekten zijn niet besmettelijk van mens tot mens.

Kattenkrabziekte, ook bekend als goedaardige lymforeticulose of goedaardig lymfogranuloom, is een bacteriële infectieziekte die voornamelijk wordt overgedragen door kattenkrabben. Deze zoönose lijkt toe te nemen, of zelfs in opkomst te zijn.

De ziekte wordt veroorzaakt door twee bacteriën van het genus Bartonella:

1. Bartonella henselae: een gramnegatieve bacterie van de familie bartonellaceae. De incubatietijd varieert van 7 tot 60 dagen bij overdracht door katten. Zwerfkatten kunnen huiskatten besmetten via hun vlooien.
2. Bartonella clarridgeiae (zeldzamer).

Bartonella henselae (of Rochalimaea henselae) is een gramnegatieve bacil van de orde Rhizobiales. Deze proteobacterie, verantwoordelijk voor kattenkrabziekte, is een van de meest voorkomende bacteriën. Hij infecteert gastheercellen door zich aan hun oppervlak te hechten met behulp van zelftransporterende trimerische adhesines.

De infectie komt wereldwijd voor en treft voornamelijk huiskatten, vooral kittens, hoewel velen asymptomatisch zijn. Vlooien brengen Bartonella-bacteriën over tussen katten. Zelfs een lichte beet of krab kan mensen besmetten. Kinderen lijden vaak aan de ernstigste gevolgen.

De bacterie komt voornamelijk voor in de mondholte van katten en zet zich af op hun vacht en klauwen wanneer ze worden geborsteld. Het is niet bekend waar het micro-organisme zich bij katten bevindt; perioden van asymptomatische bacteriëmie zijn echter cyclisch. Vlooien brengen de infectie over op katten en kunnen ook mensen besmetten zonder direct contact met katten, hoewel deze hypothese onbewezen blijft.

Focus op vlooien

Vlooien behoren tot de orde Siphonaptera, vroeger bekend als Aphaniptera. Het zijn holometabole pterygote insecten met monddelen die een bijt-zuigapparaat vormen. Ze zijn ectoparasitair en teisteren zoogdieren (inclusief mensen) en sommige vogels, waarbij ze zich voeden met het bloed van hun gastheren. Als ze van het ene dier op het andere overgaan, kunnen ze verschillende dierlijke, menselijke of zoönotische ziekten overbrengen en allergieën veroorzaken.

Er zijn bijna 2500 soorten vlooien beschreven, onderverdeeld in 239 geslachten en 15 tot 16 families, afhankelijk van de auteur, en 5 superfamilies.

Huiskatten worden vaak door vlooien besmet. In Europa zijn de belangrijkste vlooiensoorten die bij katten worden aangetroffen Ctenocephalides felis (kattenvlo), Ctenocephalides canis, Pulex irritans en Archeopsylla erinace. Meer dan 90% van de infecties bij gedomesticeerde carnivoren is te wijten aan de kattenvlo(Ctenocephalides felis).

Vlooien doorlopen vier ontwikkelingsstadia: ei, larve, pop en volwassen dier. De lengte van de cyclus hangt af van de soort, de temperatuur, de vochtigheid en de beschikbaarheid van voedsel.

Als ze geen gastheer kunnen vinden, verlagen ze hun metabolisme en kunnen ze enkele maanden zonder voedsel overleven. Een mannelijke vlo neemt per maaltijd 0,9 mm³ bloed op, een vrouwtje 1,4 mm³. Maaltijden duren 2 tot 5 minuten.

Vlooien teisteren vaak gastheren die in schuilplaatsen leven (vogels, knaagdieren, vleeseters, vleermuizen, mensen). Er zijn drie soorten: pelsvlooien, nestvlooien en sedentaire vlooien.

Vlooienbeten veroorzaken af en toe bloedingen en allergische reacties bij mensen. Vlooien brengen ziekten over zoals kattenkrabziekte(Bartonella henselae), een bacteriële infectie die wordt overgedragen door kattenkrabben. Deze ziekte veroorzaakt ontstekingen en kan leiden tot complicaties bij immuungecompromitteerde mensen.

Wat zijn de symptomen bij katten?

Bij katten blijven de symptomen van bartonellose vaak onopgemerkt en het dier verdraagt de aandoening over het algemeen goed. Toch kunnen er bepaalde symptomen optreden:

• Zichtbare vlooienbesmetting
• Koorts
• Ontstekingsreactie op de plaats van de beet
• Gezwollen lymfeklieren
• Apathie
• Verlies van eetlust
• Ontsteking van de mond en/of ogen
• Zenuwstoornissen (trillen, ongecontroleerde oogbewegingen)

Poezen kunnen ookonvruchtbaar worden of doodgeboren kittens krijgen. Raadpleeg in alle gevallen een dierenarts.

Dierenartsen behandelen katten met bartonellose niet systematisch. Alleen katten met ernstige symptomen of met een andere chronische ziekte krijgenantibiotica. Dit geldt ook voor katten die samenleven met iemand die “risicodrager” is, d.w.z. met een verzwaktimmuunsysteem.

Het is belangrijk om katten goed in de gaten te houden om tekenen van infectie vroeg op te sporen en een dierenarts te raadplegen voor een diagnose en passende behandeling.

Hoe wordt deze ziekte overgedragen?

Krabben of bijten van katten brengen voornamelijk kattenkrabziekte over. In zeldzamere gevallen kan het likken van een wond of het inhaleren van besmette voorwerpen (doorns, splinters) de ziekte overbrengen. Wrijven in de ogen met besmette handen of het hanteren van kweken in het laboratorium kan leiden tot overdracht via de ogen. Artsen vermoeden ook dat vlooienbeten een overdrachtsvector zijn.

Er is weinig bekend over de frequentie van gevallen. De meeste infecties komen voor bij kinderen en adolescenten. Risicoberoepen zijn onder andere :

• Fokkers, verkopers, dierenverzorgers
• Dierenartsassistenten, dierenartsen
• Diergeneeskundig laboratoriumpersoneel
• Taxidermisten

De ziekte wordt overgebracht door Bartonella henselae, een bacterie die vooral in de bek van katten voorkomt. Katten zetten de bacterie af op hun vacht en klauwen wanneer ze zichzelf borstelen. Kinderen en volwassenen onder de 20 jaar, evenals immuungecompromitteerde personen (kankerpatiënten, HIV-dragers, die een immunosuppressieve behandeling ondergaan) zijn bijzonder kwetsbaar.

Wijzen van overdracht zijn onder andere:

• Krabben of bijten van een kat
• Likken aan een wond
• Vlooienbeet
• Ogen wrijven met vuile handen

De eerste symptomen verschijnen tussen drie en tien dagen na besmetting. Het is van vitaal belang om de interacties met katten in de gaten te houden, vooral voor mensen die risico lopen, en om een dierenarts te raadplegen voor advies over het voorkomen van vlooienplagen.

Kattenkrabziekte wordt gemakkelijk overgedragen op mensen door krabben, bijten of likken. Preventie bestaat uit een goede vlooienbestrijding en verhoogde waakzaamheid bij contact met katten.

Hoe ziet de ziekte er bij mensen uit?

Tussen 1 en 3 weken na een kattenkrab of -beet kunnen de volgende symptomen optreden:

• Roodheid van de huid op de plaats van de krab, soms gevolgd door een puist en een korstige laesie.
• Verschijnen van harde, pijnlijke lymfeklieren in de buurt van het verwonde gebied:
  • Onder de oksel voor een kras op de hand of arm.
  • In de lies bij een verwonding aan het been.
  • In de nek of achter de oren bij een verwonding in het gezicht.
• Algemene symptomen: vermoeidheid, lage koorts, verlies van eetlust, hoofdpijn, spier- of gewrichtspijn.

In de meeste gevallen geneest kattenkrabziekte spontaan in 1 tot 3 weken zonder behandeling. Knopen kunnen enkele maanden blijven bestaan en zich in sommige gevallen ontwikkelen tot ettervorming of fistels.

Infectieuze complicaties komen in 5-10% van de gevallen voor en kunnen alle organen aantasten, in het bijzonder :

• Ogen: conjunctivitis met gezwollen ooglid en preauriculair ganglion.
• Hart: endocarditis.
• Longen: longontsteking (zeldzaam).

Ernstige symptomen zijn oculaire, neurologische en cardiale schade. Soms vormt zich een pijnloze erythemateuze papel op de inoculatieplaats, die gepaard gaat met koorts, hoofdpijn, myalgie en gewichtsverlies.

Binnen 2 weken ontwikkelt zich lymfadenopathie, waarbij in 60% van de gevallen één lymfeklier wordt aangetast. De lymfeklieren worden fluctuerend en kunnen fistuleren. Bij immuungecompromitteerde personen (HIV, AIDS, immunosuppressieve behandelingen) kan de infectie zich verspreiden en zonder behandeling fataal zijn. B. henselae, de verantwoordelijke bacterie, is een van de belangrijkste oorzaken van kweeknegatieve endocarditis.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose kattenkrabziekte is gebaseerd op klinisch onderzoek en serologie. Serologie omvat het testen op en meten van IgM-antilichamen tegen Bartonella henselae, waarbij de positiviteitsdrempel varieert afhankelijk van de gebruikte test.

Bij twijfel kan hetDNA van de kiem getest worden met PCR in een lymfeklierpunctie of in het bloed van de patiënt. Een lymfeklierbiopsie wordt niet alleen gebruikt om naar de bacterie of het DNA ervan te zoeken, maar ook om een anatomopathologische analyse van de lymfeklier uit te voeren.

Om de ziekte te diagnosticeren, kan de arts :

• Bepaling van circulerendeantilichamen tegen de bacterie
• Bloedkweek om de bacterie te identificeren bij zeer zieke of immuungecompromitteerde patiënten
• Aspiratie of biopsie van lymfevocht voor PCR-analyse

PCR wordt gebruikt om bacterieel DNA te amplificeren, waardoor de bacterie snel kan worden opgespoord. Als de diagnose onzeker is, vooral als kanker wordt vermoed, nemen artsen een biopsie van de gezwollen lymfeklier voor histopathologische analyse.

Om de diagnose te bevestigen, raden artsen serologische tests aan in de acute en herstelfase, met tussenpozen van zes weken. Ze kunnen ook PCR-tests uitvoeren op lymfekliermonsters.

Andere infecties, zoals tularemie,mycobacteriële infectie, brucellose,schimmelinfectie en lymfogranulomatosis venereum, kunnen soortgelijke lymfadenopathie veroorzaken. Onderzoek naar deze micro-organismen kan nodig zijn als de diagnose kattenkrabziekte onzeker is.

Bij immuungecompromitteerde patiënten of patiënten met systemische symptomen kunnen langdurige bloedkweken nodig zijn. Lymfeklierpuncties zijn zelden positief, maar Bartonella spp kunnen worden geïsoleerd uit lymfeklierbiopsiekweken met behulp van speciale kweekmedia.

Hoe wordt deze infectie behandeld?

In het algemeen, na zorgvuldige desinfectie, genezen kattenkrabben spontaan zonder dat er medicatie nodig is, behalve eventueel een pijnstiller. Bij de gebruikelijke vormen van kattenkrabziekte wordt een antibioticabehandeling niet nodig geacht voor genezing.

Bij meer virulente vormen schrijft de arts meestal een antibioticum voor zoalsazitromycine. Als het immuunsysteem gezond is, is het meestal voldoende om warmte aan te brengen op de geïnfecteerde plek enpijnstillers te nemen. Soms worden antibiotica toegediend om de zwelling van de lymfeklieren te verminderen en de verspreiding van de ziekte te voorkomen.

Mensen met immunodeficiëntie, vooral mensen met HIV of AIDS, hebben antibiotica nodig als de infectie zich heeft verspreid. Antibiotica omvatten ciprofloxacine, gentamicine en doxycycline en moeten enkele weken of zelfs maanden worden ingenomen.

De doeltreffendheid van een antibioticabehandeling blijft onzeker en artsen geven over het algemeen geen antibiotica voorplaatselijke infecties bij immunocompetente patiënten. Artsen schrijven echter vaakazitromycine of doxycycline voor om de adenopathie te verminderen en mogelijk het risico opsystemische verspreiding te verkleinen. In het geval van bacteriëmie bij AIDS-patiënten gebruiken ze een fluoroquinolon, rifampicine, gentamicine of doxycycline. Langdurige behandeling is meestal nodig om bacteriëmie uit te roeien.

Er bestaat geen vaccin en de ogenschijnlijk goedaardige aard van kattenkrabziekte betekent niet dat er niet een paar voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen:

• Vermijd het krabben of bijten van katten
• Vermijd het likken van wonden door katten
• Ontsmet wonden indien gebeten of gekrabd
• Was je handen met water en zeep na het aanraken van een kat
• Vlooienbesmetting bij katten bestrijden

Wat zijn de preventiemiddelen?

Kattenkrabziekte is geen besmettelijke dierziekte en ook geen aangifteplichtige menselijke ziekte. De ziekte is niet opgenomen in de tabel met beroepsziekten. Bartonella is ingedeeld in gevarengroep 2 (R. 231-61-1 van de Franse Arbeidswet).

Voor huisdieren wordteen regelmatigevlooienbehandeling van katten en honden en hun omgeving aanbevolen.

Voor mensen zijn de belangrijkste maatregelen :

• Training en voorlichting van werknemers over de risico’s van de ziekte, hygiëne en preventieve maatregelen.
• Hanteren en in bedwang houden van dieren.
• Toepassing van geschikte middelen:
  • Drinkwater, zeep, afvekmateriaal voor eenmalig gebruik en verbanddoos.
  • Aparte kluisjes om besmetting van persoonlijke bezittingen te voorkomen.
  • Geschikte, schone en goed onderhouden werkkleding en persoonlijke beschermingsmiddelen.

In het algemeen is het volgende vereist

• Beperk het risico op krabben en bijten (dieren in bedwang houden).
• Respecteer dehygiënevoorschriften.
  • Wrijf niet in je ogen na contact met dieren.
  • Was altijd je handen (met zeep en drinkwater) na contact met dieren, dierlijk afval of uitwerpselen, en voor maaltijden, pauzes en aan het einde van de werkdag.
  • Eet, drink en rook niet op de werkplek.
  • In geval van een wond, wassen, inzepen, spoelen, desinfecteren en bedekken met een ondoordringbaar verband.
  • Maak werkkleding, handschoenen en laarzen regelmatig schoon en kleed je aan het einde van de werkdag om.

Als uw kat u krabt of bijt, desinfecteer de wond dan onmiddellijk. Leer je kat niet te krabben en controleer of je tetanusvaccinatie up-to-date is. Om de ziekte te voorkomen, is het belangrijk om je huisdier te behandelen tegen vlooien met een antivlooienmiddel om zijn gezondheid en welzijn te garanderen.