Zoete klaver, de drie astrologische bladeren met honingbloem

De etymologische oorsprong van zoete klaver komt van het Griekse meli, wat honing betekent, en lôtos, voor lotus, oftewel honingbloemen. In feite is de plant een honingdragende plant die erg gewild is bij bijen. Melilotus officinalis is de soort die medicinaal wordt gebruikt. Aanverwante soorten zoals M. alba Medicus worden echter ook gebruikt in de kruidengeneeskunde.

Wat is honingklaver?

Zoete klaver of Gele klaver (Melilotus officinalis), voorheen bekend als Melilotus arvensis Wallr. behoort tot de Fabaceae familie. Deze kruidachtige plant wordt gewaardeerd als veevoederplant en als honingplant. De naam is afgeleid van het Griekse “meli” (honing) en “lotos” (lotus) en doet wellicht denken aan Dioscorides’ “trifoliate lotus”. Er worden verschillende volksnamen aan gegeven, zoals kleine gele klaver en vlooienblad, en de plant is bekend onder verschillende namen in verschillende talen.

De plant is tweejarig en kan tussen de 30 en 120 cm hoog worden. Hij valt op door zijn rechte stengels en kleine, gele bloemen in trossen, die bloeien van juni tot oktober. De plant wordt ook gekenmerkt door zijn bladeren, die uit drie getande blaadjes bestaan, en zijn vruchten – rechte, zwartgroene peulen. Het hoge cumarinegehalte geeft de plant een aangename geur.

De honingklaver komt veel voor in Europa en Azië en groeit voornamelijk in gematigde streken. De bloeiende delen, die in de zomer worden geoogst en gedroogd, worden gebruikt om verschillende kwalen te behandelen, waaronderveneuze insufficiëntie (zware benen, spataderen, aambeien) en om de lymfatische circulatie te stimuleren.

De krampstillende eigenschappen van honingklaver zijn heilzaam bij een moeilijke spijsvertering, een opgeblazen gevoel en winderigheid. Traditioneel wordt het gebruikt als een diureticum, plaatselijk toegepast bij de behandeling van blauwe plekken, kneuzingen en insectenbeten. Het kan ook worden aanbevolen om milde slaapstoornissen die gepaard gaan met nervositeit te verzachten.

Een beetje geschiedenis

In een oude astrologische verhandeling geschreven in het Grieks, vinden we een plant voor ogen en oogpijn, triphullion (wat “drie bladeren” betekent). Dit astrologische pamflet geeft aan dat triphullion wordt toegeschreven aan het sterrenbeeld Stier.

Dioscorides verwijst, net als Plinius, naar een plant als oculair geneesmiddel. De Griekse arts noemt het lôtos (wat sommigen ook triphullion noemen, vertelt hij). Plinius zegt dat het goed is tegen urinaire lithiasis, en het Corpus Hippocratum tegen koorts, gezwollen wonden en moeilijke oprispingen; er wordt ook gezegd dat het de “woede van dronkenschap” kalmeert.

In de vroege Renaissance benadrukte de Touraine apotheker Thibault Lespleigney (1496-1550) de anti-oftalmische eigenschappen van honingklaver: “Laten we de bloem van honingklaver nemen om hitte en tranen uit de ogen te verwijderen”

Wat zijn de belangrijkste farmacologische eigenschappen van de bloeiende toppen van honingklaver?

Zoete klaver is rijk aan coumarinen, verbindingen die bekend staan om hun vermogen om de bloedstolling te remmen. Van deze cumarines is melilotoside bijzonder opmerkelijk. Deze stoffen spelen een sleutelrol in de effectiviteit van honingklaver tegen oedeem. Daarnaast bevat deze plant flavonoïden, die vermoedelijk bijdragen aan de beschermende effecten op de bloedvaten.

Venolymfatische en capillaire circulerende eigenschappen

Verschillende klinische studies in de jaren 1990 toonden de werking aan van cumarinederivaten, bestanddelen van honingklaver, bij het verminderen van lymfoedeem van armen en benen. Een daarvan was een dubbelblind, placebogecontroleerd onderzoek bij 104 patiënten met chronisch unilateraal filariair lymfoedeem (graad 1-2) of elefantiasis (graad 3-5) van de benen. De behandelde patiënten kregen een jaar lang een dagelijkse dosis cumarine en werden twaalf maanden later opnieuw onderzocht. De studie toonde dus het effect aan van cumarine bij het verminderen van lymfoedeem. In verschillende andere onderzoeken heeft cumarine ook gunstige effecten laten zien bij de behandeling van lymfoedeem.

Lymfokinetische werking

Zoete klaver heeft een drievoudige myotrope werking. Het werkt in op het lymfestelsel, de aderen en de haarvaten en versterkt de tonus van deze vaten. Ten eerste stimuleert het de lymfatische pomp. Dit resulteert in een verhoging van de frequentie en kracht van de samentrekkingen en een verlaging van de prikkelbaarheiddrempel. Ten tweede verbetert honingklaver de efficiëntie van de lymfesamentrekkingen. Ten slotte verhoogt het de lymfatische vasculaire activiteit.

Coumarine-extract van M. officinalis was effectief in het verminderen van post-mastectomie lymfoedeem en lymfoedeem na axillaire curage voor borstcarcinoom. Bij 79% van de patiënten vertoonde deze behandeling positieve resultaten over een periode van 6 maanden. Dit onderstreept het potentieel en het mogelijke gebruik ervan in deze context, vooral als aanvulling op fysiotherapie zoals manuele lymfedrainage. In een ander gerandomiseerd, dubbelblind, parallel groepsonderzoek bij 77 vrouwen na borstkankerchirurgie en radiotherapie, bleek de algehele werkzaamheid van cumarine goed tot uitstekend te zijn.

De verbinding voorkwam de spontane neiging tot toename van het armlymfoedeem, met een vermindering van de ernst van de lokale symptomen en een algehele verbetering van de levenskwaliteit. Dit onderzoek is vooral interessant omdat het werd uitgevoerd bij patiënten die chirurgie en radiotherapie hadden ondergaan. Het is aangetoond dat lokale bestraling de belangrijkste risicofactor is voor de ontwikkeling van lymfoedeem

Capillaire permeabiliteit, weefseltrofe werking, ontstekingsremmende werking

Dit wordt bereikt door de zuurstoftoevoer naar het weefsel te verhogen en de microcirculatie te verbeteren, maar ook door het erytrocytmembraan te stabiliseren.

Dit effect stimuleert in het bijzonder de revascularisatiemechanismen: de cumarine in zoete klaver bevordert de genezing en weefselregeneratie door de proteolytische kracht van macrofagen en het reticuloendotheliale systeem te stimuleren.

Zoete klaver heeft krachtige anti-oedeem eigenschappen. In vivo, in een model van acute ontsteking, vermindert het uiteindelijk de activering van circulerende fagocyten op een vergelijkbare manier als hydrocortison hemisuccinaat in natriumzoutvorm.

Andere eigenschappen

Zoete klaver heeft verschillende medicinale eigenschappen en werkt kalmerend, mild pijnstillend en spasmolytisch. Het is ook een mild antistollingsmiddel en heeft antineoplastische en anti-ischaemische effecten. Zoete klaver heeft een opmerkelijke antivirale werking. Het is effectief tegen lymfatische insufficiëntie gelinkt aan veneuze en lymfatische aandoeningen. Deze remedie verstevigt de aderwand. Het trekt ook de spiervezels rond de vaten samen. Het heeft daarom een anti-oedeem werking tegen spataderen. Zoete klaver wordt ook gebruikt bij spijsverterings- en bekkenkrampen. Het verlicht menstruatiepijn. Het helpt ook om kinderen met slaapstoornissen te kalmeren.

Uitwendig toegepast is honingklaver effectief bij bindvliesontsteking. Het kan uitwendig worden toegepast of als oogbad met de infusie. Het is ook heilzaam bij de behandeling van kneuzingen, oppervlakkige bloeduitstortingen en verstuikingen.

Zoete klaver heeft verschillende therapeutische toepassingen. Het werkt kalmerend en krampstillend en brengt het sympathische zenuwstelsel tot rust. Zoete klaver wordt gebruikt om aambeien te behandelen. Het helpt ook tegen opvliegers bij vrouwen in de overgang. Het heeft ook een ontstekingsremmende werking. Het helpt ook trombo-embolische risico’s te voorkomen.

Andere bewezen therapeutische indicaties zijn het verbeteren van de veneuze tonus. Zoete klaver bevordert de bloedsomloop, helpt lymfeoedeem te resorberen en heeft vochtafdrijvende eigenschappen.

Zijn er voorzorgsmaatregelen bij het gebruik van Zoete klaver?

Melilot wordt afgeraden voor mensen met leveraandoeningen of bij overgevoeligheid voor de werkzame stoffen. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) raadt het gebruik door zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven af en breidt deze voorzorgsmaatregel uit naar kinderen en jongeren onder de 18 jaar.

Wat betreft voorzorgsmaatregelen voor gebruik, is het belangrijk om 72 uur voor een operatie te stoppen met het innemen van melilot. Het zelf oogsten of gebruiken van honingklaver is riskant vanwege de mogelijkheid van gisting en schimmel. Als er schimmel ontstaat, kan het 2-hydroxycinnaminezuur in de plant worden omgezet in dicoumarol, een krachtig antistollingstoxine dat inwendige bloedingen kan veroorzaken. Het is daarom aan te raden om een extract van de verse, ongedroogde plant te gebruiken voor veilig gebruik.

Zoete klaver bevat cumarines. Deze stoffen kunnen een wisselwerking hebben met anticoagulantia en medicijnen. Patiënten die antistollingsmiddelen gebruiken, zoals vitamine K, moeten nauwlettend in de gaten worden gehouden. Ze hebben medische controle van hun INR nodig. Deze controle is cruciaal bij het starten of stoppen van een behandeling op basis van melilot.

Bijwerkingen van melilot zijn onder andere hoofdpijn, maag-darmproblemen en soms leverproblemen. Overdosering kan leiden tot braken.

Hoewel een klinisch onderzoek bij zwangere vrouwen geen noemenswaardige toxiciteit van honingklaver aan het licht bracht,raadt het EMA het gebruik ervan af tijdens de zwangerschap en borstvoeding. Tot slotraadt het EMA ook af om honingklaver te gebruiken bij personen jonger dan achttien jaar.

Hoe moet Melilot worden ingenomen en in welke dosering?

Zoete klaver is verkrijgbaar in verschillende vormen, waaronder gedroogde bloemen, capsules en droge en vloeibare extracten. Om een aftreksel te bereiden, gebruik je 1 tot 2 g gedroogde bloemen voor 150 ml kokend water, in te nemen tot drie keer per dag.

Het is aan te raden om zoete klaver niet zelf te oogsten, omdat de cumarines kunnen worden omgezet in dicoumarol, een krachtig antistollingsmiddel, als het verkeerd wordt bewaard. Dit kan leiden tot ernstige hemorragische ongelukken (bloedingen).

• Als voedingssupplement, in de vorm van gestandaardiseerd vers plantenextract in capsules.
• Gestandaardiseerd vers plantenextract: 5 tot 10 ml per dag in een glas water.
• Hydroalcoholisch extract: 2 tot 3 maal daags 25 druppels in een glas water.
• Kruidenthee: 1 tot 2 theelepels zoete klaver per kopje, 5 tot 10 minuten laten trekken, 2 tot 3 keer per dag 1 kopje.

Wat vinden de gezondheidsautoriteiten?

Er zijn vier klinische onderzoeken met bijna 2000 mensen die hebben aangetoond dat honingklaver effectief is bij de behandeling van de symptomen van veneuze insufficiëntie. Daarnaast hebben twee onderzoeken aangetoond dat honingklaver kan helpen bij het verminderen van zwelling van de arm (lymfoedeem) na het verwijderen van lymfeklieren uit de oksel tijdens een behandeling voor borstkanker. De andere voorgestelde toepassingen van honingklaver zijn echter niet wetenschappelijk bewezen.

Wat betreft de mening van de gezondheidsautoriteiten:

• HetEuropees Geneesmiddelenbureau (EMA) erkent het “van oudsher gevestigde” gebruik van honingklaver ter verlichting van symptomen van zware benen in verband met kleine veneuze doorbloedingsstoornissen en, bij lokale toepassingen, bij de behandeling van kleine huidontstekingen.
• Commissie E van het Duitse ministerie van Volksgezondheid erkent het gebruik van honingklaver bij de behandeling van symptomen van veneuze insufficiëntie en als aanvullende behandeling bij flebitis ofaambei-aanvallen. Als topische toepassing wordt honingklaver traditioneel gebruikt om kneuzingen en bloeduitstortingen te behandelen.
• ESCOP (European Scientific Cooperation on Phytotherapy) erkent het gebruik van honingklaver bij de behandeling van symptomen van veneuze insufficiëntie en spataderen.

Medische literatuur en klinische studies

• Casley-Smith J.R. et al, Treatment of filarial lymphoedema and elephantiasis with 5,6-benzo-alpha-pyrone (coumarin), BMJ, 1993
• Hoult J.R. et al, Pharmacological and biochemical actions of simple coumarins: natural products with therapeutic potential, Gen Pharmacol, 1996
• Casley-Smith J.R. et al, Treatment of filarial lymphoedema of the arms and legs with 5,6-benzo-alpha-pyrone; N Engl. car J Med, 1993
• Plesca-Manea L. et al, Effect of Melilotus officinalis on acute inflammation, Phytotherapy Research, 2002
• Casley-Smith J.R. et al, Treatment of filarial lymphoedema by complex physical therapy, with and without oral and tropical benzopyrones: what should therapists and patients expect, Lymphology, 1996
• Farinola N. et al, Pharmacogenomics: it’s role in re-establishing coumarin as treatment for lymphedema, Lymphat. Biol, 2005
• Casley-Smith J.R., Benzopyrones in the treatment of lymphedema, Int Angiol, 1999
• Burgos A. et al, Comparative study of the clinical efficacy of two different coumarin dosages in the management of arm lymphedema after treatment for breast cancer, Lymphology, 1999
• Pastura G. et al, Lymphedema of the upper extremity in patients operated for a car cinoma of the breast; clinical experience with coumarinic extract from Melilotus officinalis, Clin Ter. 1999
• Földi-Börcsök E. et al, The anti-inflammatory and anti-edematous effects of coumarins from Melilotus officinalis. Arzneimittelforschung, 1971
• Coen J.J. et al, Risk of lymphedema after regional nodal irridation with breast conservation therapy; Int J Radiat Oncol Biol Phys, 2003