De paardenbloem is een veel voorkomende plant, onmogelijk te negeren en vol schatten. Een hoofdpijn voor botanici, er zijn niet minder dan 60 soortengroepen en meer dan 1200 soorten in totaal (alleen al in Europa). De paardenbloem is wijdverspreid in de meeste gematigde zones van het noordelijk halfrond (Europa, Noord-Amerika, Noord-Afrika, China, India, Iran, enz.
Wat is een paardenbloem?
Paardenbloem(Taraxacum officinale), ook wel “leeuwentand” of “hondensla” genoemd, behoort tot de familie van de Asteraceae. Deze vaste plant heeft opvallende gele bloemen en groeit in weilanden en op dijken. In de fytotherapie werkt het als een mild cholereticum, diureticum en bittere eetlustopwekker. Het wordt gebruikt om hepatopathie, cholecystopathie en spijsverteringsstoornissen zoals winderigheid en een opgeblazen gevoel te behandelen.
In de traditionele geneeskunde wordt paardenbloem gebruikt als een mild depuratief en laxerend middel en bij de behandeling van jicht en reumatische aandoeningen. De wortel, het blad en de bovengrondse delen worden erkend in de Franse farmacopee. De plant gedijt goed in vochtige weiden en velden, typisch voor Europa.
Botanisch gezien is de paardenbloem een overblijvend kruid dat bloeit van april tot september. De donkerbruine tot zwarte wortels zijn in de lengte gerimpeld. De rozetvormige bladeren zijn lancetvormig en gelobd. De gele bloemhoofdjes zitten aan een vuistvormige steel. De vrucht is een dopvruchtje met daarbovenop een pappus (witte aigrette) die de verspreiding door de wind bevordert.
De paardenbloemwortel, die in februari of de herfst wordt geoogst, is van groot therapeutisch belang, vooral voor zijn vochtafdrijvende werking dankzij de kaliumzouten en flavonoïden. De gevarieerde chemische samenstelling bevat suikers, sesquiterpene lactonen, triterpenen, sterolen, fenolverbindingen, flavonoïden, fenolzuren, coumarines en carotenoïden.
Naast de medicinale toepassingen heeft paardenbloem traditionele toepassingen als behandeling voor constipatie, artrose en het verbeteren van de eetlust en de teint. De gedroogde wortel werd gebruikt als koffiesurrogaat en de bloemenwijn werd gewaardeerd als een algemeen tonicum.
Een beetje geschiedenis
Taraxacum, de wetenschappelijke naam voor paardenbloem, heeft verschillende hypothetische oorsprongen. Het zou kunnen komen van het Griekse τάραξις / táraxis (oogontsteking) en akeomai (genezen), omdat de latex van de paardenbloem oogirritatie verlicht. Sommigen denken dat het afgeleid is van het Griekse trogemon (eetbaar), vanwege het gebruik in salades, of van het Arabische tharakhchakon, de naam van een soortgelijke plant.
De term komt voor in middeleeuwse Perzische geschriften over farmacie. Rond 900 vergeleek de Perzische geleerde Al-Razi tarashaquq met cichorei. Rond 1000 wijdde Avicenna er een hoofdstuk aan. Later vertaalde Gerard van Cremona de term in het Latijn als “tarasacon”.
Leontodon, een ander botanisch geslacht, komt van het Griekse leontodon (leeuwentand), een verwijzing naar de tanden op de bladeren. Linnaeus nam het op in dit geslacht onder Leontodon taraxacum. Maar het is Taraxacum officinale (Wigg) dat het huidige geslacht definieert.
De paardenbloem, die in het wild zeer gevarieerd is, wordt uniformer in cultuur. Volgens Georges Gibault zijn gekweekte variëteiten verrassend stabiel. De therapeutische eigenschappen van paardenbloemen worden al sinds de Renaissance erkend. Beroemde artsen en botanici, zoals Jean Ruel, lijfarts van François I, en Tabernaemontanus, benadrukten de depuratieve, diuretische en andere eigenschappen.
De teelt van paardenbloemen in de regio Île-de-France, met name in Montmagny, ontwikkelde zich in de19e eeuw. Aan het begin van de 20e eeuw gebruikten de Engelsen het als koffiesurrogaat. Het ritueel van het blazen op de stampers van paardenbloemen om een wens te doen is vergelijkbaar met dat van de olielamp,vallende ster of boterbloem. Het beeld van een vrouw die op paardenbloemnaalden blaast, het werk van schilder Eugène Grasset, symboliseert het Larousse woordenboek: “kennis gezaaid in alle winden” .In de Franse Republikeinse kalender staat de 26e dag van Ventôse bekend als Paardenbloemdag.
Wat zijn de belangrijkste farmacologische eigenschappen van paardenbloemwortel?
Het mechanisme van de diuretische werking van paardenbloem is nog onduidelijk. Men denkt dat de effecten te danken zijn aan de overvloed aan flavonoïden en kaliumzouten. Bij urineweginfecties helpt het verhogen van het urinevolume – door meer te drinken of paardenbloem te gebruiken – de urinewegen te reinigen en de aanhechting van bacteriën te verminderen. In het geval van nierstenen elimineert een verhoogde urineproductie de verantwoordelijke elementen (calcium, oxalaten, enz.) voordat ze kristalliseren.
De wortel bevat taraxacine (bittere lactonen en triterpenen), sterolen (sitosterol, taraxasterol), coumarinen (antistollingsmiddelen) en veel inuline (slijmstoffen). Het vochtafdrijvende effect zou te maken hebben met het hoge kaliumgehalte, dat de nieren stimuleert om dit ion af te voeren. De wortel heeft ook een hoge concentratie aan bitterstoffen, triterpenen, fenolzuren en coumarines.
Stimuleert secretie-/excretiefuncties
Paardenbloem staat bekend om zijn vele voordelen en speelt een belangrijke rol bij lever- en nierfuncties.
Op lever- en galniveau werkt het als een cholereticum en cholagogue, het stimuleert de afscheiding en evacuatie van gal, nuttig bij lever- en galblaasaandoeningen. Het is ook effectief in het voorkomen van biliaire lithiasis.
Op nierniveau heeft het een opmerkelijke diuretische werking, vergelijkbaar met furosemide. Het hoge kalium- en inulinegehalte draagt bij aan deze functie, zonder kaliumverlies te veroorzaken, in tegenstelling tot andere diuretica. Dit maakt het nuttig tegen urineweginfecties.
Hoewel wetenschappelijke studies beperkt zijn, heeft onderzoek bepaalde heilzame effecten van paardenbloem bevestigd, waaronder de ontstekingsremmende werking, verhoogde urineafscheiding en galproductie.
Paardenbloem wordt vaak aanbevolen in detoxkuren, dankzij de veelzijdige effecten:
- Diuretische werking: Verhoogt de frequentie en het volume van de urine.
- Depuratieve werking: Helpt afvalstoffen en gifstoffen te elimineren.
- Drainerende werking: Bestrijdt het vasthouden van water.
- Choleretisch effect: vergemakkelijkt de afscheiding van gal door de lever.
- Cholagoge werking: bevordert de afvoer van gal naar de darmen.
Op deze manier ondersteunt paardenbloem het lichaam als geheel en helpt de lever en nieren in balans en gezond te blijven.
Spijsverteringseigenschappen
Paardenbloem heeft belangrijke heilzame eigenschappen voor de lever, die op verschillende niveaus werken.
Paardenbloem stimuleert de leverontgifting van fase 2 aanzienlijk door het enzym UDP-glucoronosyl transferase te induceren (244%). Het vermindert de activiteit van de CYP1A2 en CYP2E enzymen in fase 1, zonder CYP2D en CYP3A te beïnvloeden. Studies hebben aangetoond dat paardebloempolysacharidefracties de lever doeltreffend beschermen, met name tegen de effecten van tetrachloorkoolstof.
Van oudsher stimuleren bittere planten zoals paardenbloemen de spijsvertering en de eetlust. Sesquiterpene lactonen verhogen de afscheiding van de spijsvertering, vooral van de alvleesklier. De inuline en het hoge kaliumgehalte van paardenbloem hebben een prebiotisch effect en helpen constipatie en diarree te verbeteren.
Paardenbloem is ook rijk aan mineralen (ijzer, calcium, koper, kiezelzuur, mangaan), vitaminen (B, C, D, K), flavonoïden en carotenoïden. De wortel bevat bittere bestanddelen,inuline en complexe suikers, die gunstige darmbacteriën bevorderen. Het bevat ook vetzuren en choline, die essentieel zijn voor de lever. Paardenbloem is een eucalyptische plant die de spijsvertering bevordert en spijsverteringsstoornissen bestrijdt. De milde laxerende werking versnelt de darmtransit.
Paardenbloemen hebben depuratieve eigenschappen en helpen bij constipatie, een moeilijke spijsvertering, overtollig cholesterol en onhandelbaarheid. Het stimuleert en kalmeert de lever en helpt bij lever- en galblaasproblemen.
Metabolische eigenschappen
Paardenbloem is een plant met veel heilzame eigenschappen, waaronder antioxidant, lipidenverlagend, antidiabetisch, anticoagulant en ontstekingsremmend.
Wat betreft antioxidant- en lipidenverlagende activiteit hebben onderzoeken aangetoond dat behandeling met paardenbloemwortels en -bladeren de plasma antioxidant enzymactiviteiten en lipidenprofielen verbetert, met name bij hypercholesterolaemische proefpersonen. Deze effecten wijzen op een mogelijk beschermend effect tegen atherosclerose en oxidatieve stress.
Wat betreft de antidiabetische en anticoagulerende eigenschappen, bevat paardenbloem verbindingen zoals chicorinezuur, taraxastenol,chlorogeenzuur en sesquiterpene lactonen. Hoewel veelbelovend, vereisen deze eigenschappen verder onderzoek om volledig begrepen en gevalideerd te worden.
De ontstekingsremmende werking van paardenbloem is ook opmerkelijk. Alcoholische en waterige extracten van de plant remmen de productie van stikstofmonoxide (NO) en de expressie van induceerbaar NO synthase (iNOS) en cyclooxygenase-2 (COX-2) in vitro. Ex vivo en in vivo studies hebben een vermindering van NO- en lymfocytenspiegels aangetoond, evenals anti-angiogene en antioxidantactiviteit, grotendeels dankzij taraxasterol.
In een literatuuroverzicht dat in 2006 werd gepubliceerd, werd benadrukt dat gegevens verkregen uit cellulaire en diermodellen de antioxidant-, anti-kanker- en anti-diabetische effecten van paardenbloem bevestigen. Daarnaast geven enkele voorlopige klinische onderzoeken aan dat paardenbloempreparaten gunstig kunnen zijn tegen darmkrampen, constipatie en diarree.
Met betrekking tot reumatische aandoeningen suggereren verschillende onderzoeken dat paardenbloem de pijn kan verlichten, met name tijdens een jichtaanval.
Andere eigenschappen
Paardenbloem is een plant met vele voordelen en heeft belangrijke immunostimulerende en hematologische eigenschappen, evenals andere gunstige effecten op de gezondheid.
Wat betreft immunostimulerende en hematologische eigenschappen heeft onderzoek aangetoond dat paardenbloemextracten, met name taraxinezuur β-D-glucoside verkregen door extractie met ethylacetaat, in vitro de migratie van neutrofielen, de proliferatie van splenische lymfocyten en fagocytose bevorderen. In vivo is paardenbloemextract antianaemisch, waardoor het aantal rode bloedcellen en het hemoglobinegehalte toenemen.
Naast deze aspecten heeft paardenbloem ook anti-tumor eigenschappen, die mogelijk helpen bij de bestrijding van de ontwikkeling van kankercellen dankzij de anti-angiogene en anti-carcinogene effecten. De infectiewerende eigenschappen kunnen helpen infecties te bestrijden, terwijl de antidepressieve en neuropsychische effecten een positieve invloed kunnen hebben op de mentale en emotionele gezondheid.
Wat betreft de behandeling van overgewicht en obesitas suggereren sommige onderzoeken dat paardenbloem de alvleesklierlipaseactiviteit kan remmen, wat een potentiële route naar gewichtsbeheersing is. Huidaandoeningen hebben ook baat bij de positieve effecten van paardenbloem. De actieve bestanddelen hebben veelbelovende resultaten laten zien bij het verbeteren van de huidconditie, het bestrijden van cellulitis en bepaalde vormen van eczeem.
Zijn er voorzorgsmaatregelen bij het gebruik van paardenbloem?
Paardenbloem is een plant met veel therapeutische deugden, maar er zijn enkele contra-indicaties en het moet met voorzichtigheid worden gebruikt.
Het mag niet worden gebruikt bij obstructie van de galwegen. Het is ook gecontra-indiceerd bij cholangitis. Patiënten met leveraandoeningen moeten deze behandeling vermijden. Mensen met symptomatische galstenen mogen het niet gebruiken, behalve onder strikt medisch toezicht. Paardebloem wordt ook afgeraden bij een actieve maagzweer. Daarnaast is het gebruik ervan verboden bij verschillende andere galaandoeningen.
Volgens het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) wordt het afgeraden voor zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven. Ook wordt het niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan 12 jaar. Deze aanbeveling is te wijten aan een gebrek aan gegevens die de veiligheid van het gebruik bij deze populaties garanderen.
Wat betreft voorzorgsmaatregelen bij gebruik, is het essentieel om te zorgen voor voldoende vochtinname tijdens de behandeling om de urineproductie te verhogen. Medisch toezicht wordt aanbevolen in geval van symptomatische ureterale en galstenen. Als diureticum mag paardenbloem niet gebruikt worden tijdens een aanval van nierkoliek. Voorzichtigheid is ook geboden bij nierinsufficiëntie,hartfalen of diabetes, vanwege het theoretische risico op hyperkaliëmie.
Mogelijke bijwerkingen zijn brandend maagzuur, misselijkheid, ontsteking van de galwegen en een teveel aan kalium in het bloed, vooral bij mensen met nier- of hartfalen of ongecontroleerde diabetes. Latex van paardenbloemen kan huidallergieën veroorzaken. Voor diabetici kunnen de hypoglykemische eigenschappen de behandeling verstoren.
Wat betreft de wisselwerking tussen geneesmiddelen kan paardenbloem een wisselwerking hebben met diuretica, antidiabetica en gastro-oesofageale refluxmedicatie, anticoagulantia en lithiumhoudende geneesmiddelen.
Hoe en in welke dosering moet paardenbloem worden ingenomen?
Paardenbloem is verkrijgbaar in verschillende vormen, waaronder gedroogde planten, capsules met gedroogd poeder en vloeibare extracten. De dosering varieert afhankelijk van het soort paardenbloemextract dat wordt gebruikt:
- Als voedingssupplement, in de vorm van integraal totum poeder in capsules.
- Gestandaardiseerd vloeibaar extract van verse plant: 5 tot 10 ml per dag in water.
- Integrale suspensie van verse plant: 5 tot 10 ml per dag in water.
- Honingglycerine vloeibaar extract: 5 ml 3 keer per dag in water.
- Hydroalcoholisch extract: 20 tot 40 druppels 2 tot 3 keer per dag in een glas water.
- Decoctie: 4 tot 5 g wortels per kopje, 10 minuten koken, 2 tot 3 keer per dag 1 kopje.
Deze aanbevelingen kunnen variëren als paardenbloem wordt gecombineerd met andere natuurlijke extracten. In dat geval is het aan te raden om de doseringsinstructies op de verpakking van het betreffende product te volgen.
Wat vinden de gezondheidsautoriteiten?
Hoewel de diuretische, cholagogene en choleretische eigenschappen wetenschappelijk zijn bevestigd bij dieren, is de effectiviteit van paardenbloem bij mensen nog niet aangetoond in klinische studies.
Paardenbloem wordt gewaardeerd om zijn hoge gehalte aan mineralen (ijzer, calcium, koper, siliciumdioxide, mangaan) en inuline, een prebioticum dat de darmflora bevordert. Het hoge kaliumgehalte helpt bij het compenseren van urineverlies dat vaak gepaard gaat met diuretica.
De gezondheidsautoriteiten hebben verschillende standpunten over het gebruik van paardenbloem:
- Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) erkent van oudsher het gebruik van paardenbloembladeren en -wortel om het urinevolume te verhogen bij urineproblemen en om kleine spijsverteringsstoornissen te verlichten. Het wordt afgeraden om het langer dan twee weken en bij kinderen onder de twaalf jaar te gebruiken.
- Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO ) wordt paardenbloem traditioneel gebruikt om de urineproductie te stimuleren, de afscheiding en eliminatie van gal te vergemakkelijken, de eetlust te vergroten en een moeilijke spijsvertering te verlichten.
- Commissie E van het Duitse Ministerie van Gezondheid erkent het traditionele gebruik van paardenbloembladeren als diureticum en van de paardenbloemwortel bij gebrek aan eetlust en kleine spijsverteringsstoornissen.
- ESCOP (European Scientific Cooperation on Phytotherapy) erkent het traditionele gebruik van paardenbloembladeren als diureticum om aanvallen van urinestenen te voorkomen en reuma te verlichten, en van de paardenbloemwortel om lever- en galfuncties te herstellen, bij dyspepsie en om verlies van eetlust tegen te gaan.
Medische literatuur en klinische onderzoeken
- Chakuski I. et al, Treatment of chronic colitis with an herbal car combination of Taraxacum officinale; Hypericum perforatum, Melissa officinalis, Calendula officinalis and Foeniculum vulgare; Vutr Boles, 1981
- Clare B.A. et al. The Diuretic Effect in Human Subjects of an Extract of Taraxacum officinale Folium over a Single Day; J Altern Complement Med. 2009
- Haak I. & A. et al, Evaluation of Dandelion for Diuretic Activity and Variation in Potassium Content International Journal of Pharmacocognosy, 1993
- Kelly G., Inulin-type prebiotica; een overzicht. (Deel 2), Altern Med Rev, 2009
- Gonzalez-Castejon M. et al, Diverse biologische activiteiten van paardenbloem, Nutr Rev, 2012
- Schütz K. et al, Taraxacum. Een overzicht van het fytochemische en farmacologische profiel, Journal of Ethnopharmacology, 2006
- Jeon H.J. et al, Anti-inflammatory activity of Taraxacum officinale, Journal of Ethnopharmacology, 2008
- Kim J. et al, Characterization of immunostimulatory activities of fractions obtained from Taraxacum officinale, Planta Med, 2010
- Wirngo F.E. et al, The Physiological Effects of Dandelion (Taraxacum Officinale) in Type 2 Diabetes, Rev Diabet Stud, 2016
- Park C.M. et al. TOP1 and 2, polysaccharides from Taraxacum officinale; attenuate car CCI(4)-induced hepatic damage through the modulation of NF-kappaB and its regulatory mediators; Food Chem. Toxicol, 2010
A découvrir dans la même thématique
De Mariadistel, symbolisch voor de mystieke roos
De Grote Brandnetel, een groente uit de prehistorie
Artisjok, de aardse doornboom, afstammeling van Cardon
Zwarte bes, Spaanse peper met bewonderenswaardige eigenschappen
Kurkuma, een wonderbaarlijke wortel met veel voordelen
Griep en kruidengeneeskunde