Essentiële olie van rode mirte, prins van geurige planten

Mirte, waarvan de botanische naam Myrtus communis L. is , behoort tot de Myrtaceae familie. De productieve organen zijn de twijgen.

Rode mirte (Myrtus communis var. tarentina) is een emblematische mediterrane plant met uitzonderlijke aromatische en therapeutische eigenschappen. Onder de olfactorische en therapeutische schatten die worden aangeboden in de wereld van essentiële oliën, neemt de essentiële olie van rode mirte een speciale plaats in. In dit artikel verkennen we de verschillende facetten van deze essentiële olie, van de chemische samenstelling tot de voordelen voor de gezondheid en het gebruik in aromatherapie.

Geschiedenis van mirte

Een beetje mythologie

Soms gewijd aan Artemis, soms aan Hades, Mars of zelfs Dionysos, vertelt de rijke mythologie van de Griekse beschaving ons over de plantaardige oorsprong van de mirte. Geboren uit een ruzie tussen Athena en de nimf Myrsiné, die er prat op ging de godin te kunnen verslaan in een race, veranderde Athena de laatste uit jaloezie in een mirte.

Bij de Grieken, soms gewijd aan Artemis, soms aan Hades, als het niet Mars of Dionysus is, vertelt de rijke mythologie van deze beschaving ons over de fytogenese van de mirte: ze werd geboren na een incident tussen Athena en de nimf Myrsiné, die er prat op ging de godin te kunnen verslaan in een race. En zo geschiedde. Uit jaloezie strafte Athena Myrsiné door haar in een mirte te veranderen, wat op zijn zachtst gezegd nogal vreemd is. Athena mag dan de ideale belichaming van wijsheid zijn, we zien haar soms typisch menselijke trekjes aannemen in de woorden van dichters (en ze is niet de enige figuur in het klassieke Griekse pantheon die door dit fenomeen wordt beïnvloed). Maar wat we vooral onthouden is de nauwe band tussen mirte en de godin van de jeugd en schoonheid, Aphrodite.

Zich bewust van de schaamte van haar naaktheid, zocht Aphrodite haar toevlucht achter een mirte struik, die vanaf dat moment een van de vele attributen werd, samen met de kweepeer en de roos, om haar wagen te versieren en haar te vergezellen in picturale voorstellingen. Er wordt gezegd – door Ovidius in De vasten – datAphrodite, toen ze haar toevlucht zocht tot de wellust van de saters, beschutting vond in de struikachtige takken van een mirte, wat de symboliek van de godin en de mirte omkeert, vooral als we haar zien vluchten als een bange maagd, terwijl haar voorkeursprerogatieven vooral verleiding en liefde zijn, ook al is het waar dat maagdelijkheid soms deel uitmaakt van het pakket, zoals we zowel in Griekenland als in Oost-Europa kunnen zien.

Mirte wordt ook geassocieerd met Dionysos en de Onderwereld. Toen Dionysos afdaalde naar de onderwereld om Hades te vragen zijn moeder vrij te laten, vroeg Hades hem om iets dat heel belangrijk voor hem was. En de god geeft de mirte op. Ter herinnering: degenen die ingewijd zijn in de mysteriën van Dionysos kronen hun voorhoofd met mirte.

Een beetje geschiedenis

Mirte was erg belangrijk voor de meeste volkeren en beschavingen langs de zuidkust en groeide in het wild in Corsica, Italië, de Maghreb, Egypte, de Balkan en elders. De plant onderhield zelfs een symbiotische relatie met de thuislanden van volken als Perzië, Egypte en Griekenland. Hippocrates raadde baden met mirte aan om het vloeien van menstruatiebloed bij vrouwen te stoppen, terwijl Theophrastus de voorkeur gaf aan Egyptische mirte, die volgens hem milder was.

Plinius merkte op dat mirte spijsverteringsbevorderende, antitranspirerende en adstringerende eigenschappen had, vooral bij diarree, leucorroe en bloedingen. De Grieken en Romeinen gebruikten mirte voor long- en urinewegaandoeningen.

In de 16e eeuw werd “engelenwater” gebruikt in cosmetische lotions als een adstringerende tonic. Mirte wordt in de cosmetologie gebruikt voor zijn reinigende en tonifiërende eigenschappen, vooral in antiroosshampoos. Mirte werd veel gebruikt in het oude Griekenland en Rome.

In de volksgeneeskunde zou mirte aambeien, leucorroe en longaandoeningen verlichten. De bladeren worden traditioneel genomen als een samentrekkend middel en digestieve thee tegen diarree. De vrucht is antiseptisch en stimuleert de haarvaten.

De bladeren en vruchten worden zeer gewaardeerd in de keuken. Op Corsica en Sardinië wordt van de bessen mirte likeur gemaakt.

Volgens de overlevering garandeert mirte de eeuwige jeugd als ze door een vrouw wordt geplant. Voor Perzen, Grieken en Romeinen was het een heilige boom, een symbool van Venus, de godin van de liefde, schoonheid en vruchtbaarheid.

Myrtle werd in de Middeleeuwen volledig verwaarloosd en pas in de 16e eeuw bracht Matthiole het weer onder de aandacht. Voor hem was mirte namelijk een populair maagtonicum tijdens episodes van enteritis en dysenterie, een harttonicum en een remedie voor huidkwalen zoals erysipelas en herpes.

Mirte kransen

Hulde aan Aphrodite

Mirte wordt geassocieerd met de godin van de liefde, Aphrodite, en wordt gebruikt voor allerlei feesten, in de vorm van kransen of takken. Er is zoveel vraag naar mirte kransen dat de bloemenmarkt in Athene bekend staat als de “mirte markt“.

“Venus beveelt het, en ik zal je vertellen waarom. Op een dag stond ze naakt aan de kust haar haren te drogen; een troep schaamteloze saters zag haar; de godin verstopte zich onmiddellijk in het gebladerte van de naburige mirten en ontsnapte zo aan hun blikken; dit is de herinnering die ze door middel van onze feesten wil vereeuwigen ” (Ovidius, De vasten, IV, 139-144)

In Attica werden de takken gebruikt om kransen te weven voor pasgetrouwde stellen (Aristophanes, Birds, 159-161 Plinius de Oudere, Natural History, Boek XV, 37)

Omdat “de mirte, meer specifiek gewijd aan Venus, verondersteld werd de deugd te bezitten van het baren van liefde, maar ook en vooral van het onderhouden ervan, en als teken van trouw werden echtgenoten ermee gekroond”. En wat in Rome werd gedaan, werd lang daarna voortgezet, want tot voor kort was het in Zuid-Frankrijk gebruikelijk dat pasgetrouwden een krans van mirte takken aan hun voordeur hingen.

Parfums gemaakt onder auspiciën van de planeet Venus en de Zon, of myrtidanum, “water op basis van mirte en waarvan men gelooft dat het de eigenschap heeft om charmes te behouden”, worden ook gebruikt om liefde op te roepen, dit doet denken aan wat de Franse arts en botanicus Pierre Joseph Garidel (1658-1737) beweerde aan het begin van de achttiende eeuw, ongetwijfeld geïnspireerd door een samentrekkend tonicum dat zeer gewaardeerd werd door Griekse en Italiaanse vrouwen, eau d’ange. Dit veel bekritiseerde preparaat was niet alleen bedoeld om “de eerste tekenen van volwassenheid tegen te gaan door de huid weer fris en jeugdig te maken”, maar ook om bepaalde vliezen te verstevigen, waaronder die van de vagina en baarmoeder. Een maceratie van rijpe mirtebessen in brandewijn was in staat tot zo’n wonder.

Maar “mirte, gewijd aan Venus, biedt, wat Garidel ook mag zeggen, slechts een illusoire bron om de onuitwisbare sporen van de cultus van deze godin uit te wissen”. Hoewel dit geldt voor de gynaecologische sfeer, zou het verkeerd zijn om zonder meer te stellen dat mirte geen effect heeft op de gezichtshuid in het bijzonder, het gladstrijken van rimpels en het herstellen van de glans van een doffe, vermoeide huid, wat ruim binnen de opdracht van de goddelijke Kypris valt. Het is dan ook geen verrassing dat mirte wordt gebruikt in de orgiastische en begrafenisceremonies (waarbij getrouwde vrouwen worden gekroond met mirte) die elk voorjaar worden georganiseerd om de dood van Adonis, de beschermeling vanAphrodite– de belichaming van de jeugd en eeuwige schoonheid – te herdenken.

Mirte en eerbetoon

De winnaars van bepaalde spelen worden gekroond met mirte: “Tweemaal heeft de winnaar over wie ik zing zich in deze carrière vertoond met zijn voorhoofd omgord met een bloeiende mirte. Zijn eerste kroon werd verkregen in zijn jeugd door zijn volgzaamheid aan het advies van de voorzichtige Orseus die zijn wagen leidde ” (PINDARUS, Isthmics, VIII, 67 en ook IV, 117).

In Athene droegen magistraten met een openbaar ambt (strategen, archons) kronen van mirte. Deze kronen, insignes van hun waardigheid, maakten hen heilig en onschendbaar. Op de volksvergadering (ecclesia) mag elke burger die dat wil spreken. Hij klom dan op het spreekgestoelte en werd gekroond met een mirte krans, wat betekende dat hij heilig was en niet fysiek kon worden beschadigd.

In een groot deel van de Oudheid had mirte dezelfde waarde als de olijfboom of de laurier, ook al heeft het, net als de laurier, veel van zijn vroegere glans verloren (behalve voor de bevolkingsgroepen met wie het het gemakkelijkst wordt geassocieerd).

Deze “prins der welriekende planten” was van groot belang voor de meeste volkeren en beschavingen langs de zuidkust en groeide in het wild in Corsica, Italië, de Maghreb, Egypte, het Balkanschiereiland en elders. Het heeft daarom een symbiotische relatie onderhouden met de landen waar onder andere Perzische, Egyptische en Griekse volkeren leefden. De mirte, die voor sommigen heilig is en door anderen zeer gewaardeerd wordt als cosmetica, werd pas door de Joden uitgenodigd om zich bij de wilg, citroen en dadelpalm te voegen voor Sukkot, het Hebreeuwse oogstfeest. Het is dus niet voor niets dat mirte voorkomt in hetOude Testament en later in de Koran.

Begrafenisrituelen

Mirte werd ook gebruikt bij begrafenisceremonies. Hier is, volgens Plutarch(Parallel Lives, Aristides), de volgorde van de jaarlijkse ceremonie die nog steeds werd uitgevoerd in zijn tijd voor de krijgers die stierven in de slag bij Plataea: “Op de 16e van de maand Memacterion, bij het aanbreken van de dag, vertrok de stoet, voorafgegaan door een trompetter die de charge liet klinken. Wagens gevuld met kransen en takken van mirte volgden. Daarachter kwam een zwarte stier, geëscorteerd door een troep jonge mannen met parfums, kolven olie en kannen gevuld met melk en wijn, de gebruikelijke plengoffers bij begrafenissen”

Ondanks al deze goede punten werd mirte soms gekleed in kleding die op zijn zachtst gezegd luguber was: “Een legende schreef de kleine gaatjes die zichtbaar zijn op mirtebladeren toe aan wraakacties van Phaedra, die ze doorboorde in de tempel vanAphrodite nadat deze haar de liefde vanHippolytus had geweigerd”. Na de dood van de man van wie ze hield, hing ze zichzelf op aan een mirteboom (wat moeilijk voor te stellen is, gezien de fragiele gestalte van deze struik). Misschien verklaart dit waarom in bepaalde periodes van het jaar mirte takken in doodskisten werden gelegd… Volgens de Latijnse dichter Horatius, om de somberheid te verdrijven, kroonden de Romeinen zich met mirte en pijn bij banketten. Deze plant was de versiering van vreugdevolle feesten: “De dichters dachten dat het hun verve activeerde en voedde, dus kroonden ze zichzelf ermee als ze hun gedichten voordroegen”.

Symbool van vrouwelijkheid

Maar mirte is meer een symbool van leven dan een begrafenisplant en blijft de plant van“Aphrodite”, geassocieerd met vrouwelijkheid en seksualiteit.

Voor de Lacedaemonische heraut in Aristophanes’ Lysistrata verwijst mirte naar het vrouwelijke geslacht: “We lijden. We lopen door de stad alsof we lantaarns dragen, helemaal voorovergebogen. Omdat vrouwen niet eens willen dat we hun ‘mirte’ aanraken totdat we allemaal hebben afgesproken vrede te sluiten in Helladia

In Rome wordt mirte op dezelfde symbolische manier geassocieerd met Venus.

De godin “haatte geweld, geweld en oorlog meer dan enige andere god “, zoals Plutarch zegt in het Leven van Marcellus (vertaald door Amyot), en de mirtenkrans die aan haar werd gewijd werd gebruikt bij de ovatie of kleine triomf, een eer die werd verleend aan “degenen die, zonder wapens te gebruiken, door minzame remonstrantie of welsprekendheid hun ondernemingen overwinnen “.

De generaal die deze eer te beurt is gevallen, komt de stad vreedzaam binnen, te voet en op het ritme van fluiten en hobo’s, met een krans van mirte (en niet van laurier zoals bij de triomf).

Ondanks dit specifieke geval is mirte, wanneer het genoemd wordt in oude geschriften, nooit toevallig of als decoratief element. Het kondigt meestal aan dat de dingen “heet” gaan worden, maar dat de bescheidenheid van de dichter, vooral de Griekse dichter, hem ervan weerhoudt precieze details te geven over de amoureuze en seksuele actie die op het punt staat plaats te vinden. Het is bijvoorbeeld Mentor, de mentor van Telemachus (zoon vanOdysseus), die hem van Calypso‘s eiland plukt, “krachtig bijgestaan door Venus, die Cupido naar het eiland brengt met de opdracht Telemachus‘ hart te doorboren met haar pijlen.

Mirte werd ook geassocieerd met de muze van de lyrische en erotische poëzie, Erato, en met de god van het huwelijk, Hymenaeus (wiens namen duidelijk de symboliek weergeven die we tot nu toe hebben opgesomd), en was een gast op de festivals vanEleusis. Priesteressen en priesters kroonden zichzelf met taxus en mirte in de tempels die gewijd waren aan Demeter en Persephone.

Ander gebruik

Mirte leende zich ook voor een aantal merkwaardige toepassingen. Bijvoorbeeld, in Duitsland, om tegen te spreken wat we net zeiden over de amoureuze deugden van mirte, “als een jong meisje op eigen initiatief mirte plant, loopt ze het risico een oude vrijster te blijven”. De symboliek is omgekeerd, zoals in deze andere anekdote: in Rome werd op 23 april het feest van de filles de joie gehouden, die zich voor de gelegenheid, net als hun beschermheilige Venus Erycina, tooiden met rozen en mirte. “Was het een herinnering aan dit heidense gebruik dat in de Middeleeuwen openbare vrouwen, onteerde jonge meisjes en Joden op bepaalde plaatsen werden veroordeeld tot het dragen van een roos als onderscheidingsteken? Dit was een riskante zet, omdat de roos inmiddels onder de bescherming van de Maagd Maria viel.

Mirte wordt zo nauw geassocieerd met liefde dat er in Italië een spel mee wordt gespeeld, het spel van het groene takje(giuco del verde): “Tijdens de vastentijd spelen Toscaanse geliefden met kleine takjes mirte, die ze in tweeën breken en die ze bij zich moeten houden tot Pasen, als wederzijds teken van hun trouw”. Laten we, nu we het toch over ludieke praktijken hebben, ook niet het grappige poeder van marjolein en mirte vergeten, dat werd gebruikt om meisjes op te warmen, of andere, serieuzere recepten, waarbij mirte werd gebruikt om een weduwe of jongen in een droom de vrouw te laten zien met wie hij zou trouwen, of de liefdesappels, waarvan het recept wordt gegeven in Petit Albert.

Kunnen we geloven dat mirte een symbool van vrede kan zijn geweest? Toch is dat precies wat de volgende informatie lijkt te suggereren: “De plant stond onder andere bekend om zijn opwindende eigenschappen. Dit werd herhaald door Aristophanes in Lysistrata, toen hij Μυρρίνη, “tak van mirte”, de hoofdpersoon van zijn toneelstuk noemde, die, om een einde aan de oorlog te verkrijgen, vrouwen aanspoort om hun echtgenoten te weigeren”. Dit is een vrede die wordt opgelegd door de ontbering vanEros, een anti-Venus die als het ware de neus van Mars snuit.

Deze manier van opereren is heel anders dan die generaals soms gebruikten “die, door de kracht van overreding, door de charme van welsprekendheid, en bijna zonder geweld te gebruiken, hun ondernemingen gelukkig hadden voltooid. De triomfator marcheerde te voet, op slippers, begeleid door fluitspelers en gekroond met mirte. De fluit werd beschouwd als het instrument van de vrede en de mirte als de struik van Venus, die geweld en oorlog meer verafschuwde dan enige andere godheid”. Vandaar de beelden van moed, glorie en macht die met mirte worden geassocieerd.

In dit opzicht was het zeer onverstandig om een mirte voorbij te lopen zonder een takje te plukken, omdat deze onverschilligheid een toekomstig teken van onmacht en dood voorspelde. Regelmatig plukken werd daarentegen gezien als een manier om je macht te bevestigen of misschien hoop te geven (we weten dat het planten van twee stengels mirte aan weerszijden van de voordeur van een huis zorgt voor vrede en harmonie in het beschermde gebied).

Wat heeft Plinius te zeggen?

Hoe kunnen we er na dit alles aan twijfelen dat mirte een belangrijke rol speelde in de geneeskunde? Allereerst raadde Hippocrates het baden in mirte aan om de stroom menstruatiebloed bij vrouwen te stelpen, terwijl Theophrastus de voorkeur gaf aan Egyptische mirte, die hij veel zoeter vond.

Plinius van zijn kant vermeldt in zijn Natuurlijke Historie een aantal praktijken die meer te maken hadden met magie dan met geneeskunde als zodanig: mirte takken moesten worden gesneden met een non-ferro instrument. Een andere voorzorgsmaatregel was dat ze, nadat ze waren afgeknipt, onder geen beding de grond mochten raken, omdat anders hun krachten zouden terugkeren. Plinius raadde aan om de takken direct in contact te brengen met het lichaamsoppervlak zodat ze besmettelijk zouden werken. Toverstokken van mirte zouden nuttig zijn voor lange reizen en een ring geweven van fijne mirte takken werd beschouwd als een geluksbrenger.

Vanuit strikt medisch oogpunt beschreef Plinius mirte als digestief, antitranspirerend en samentrekkend, wat het is in gevallen van diarree, leucorroe en bloedingen. Plinius wist heel goed dat de bladeren en schors van de twijgen bij verpulvering een “licht bijtend” poeder vormden en dat mirte onder andere bloed tegenhoudt. Is het toeval dat de Ouden, die in tijd dichter bij ons stonden, mirte takjes macereerden in witte wijn, een zeer nuttig medicijn voor kneuzingen en hematomen?

Myrtle bleef in de middeleeuwen volledig onopgemerkt en pas in de 16e eeuw werd er opnieuw belangstelling voor getoond, met name door Matthiole die, omdat hij van Toscaanse afkomst was, onvermijdelijk bekend was met deze struik die grenst aan het Mare nostrum. Voor hem was mirte een welkom maagtonicum voor enteritis en dysenterische episodes, een harttonicum en een remedie voor huidaandoeningen zoals erysipelas en herpetische manifestaties.

Wat zijn de farmacologische eigenschappen van essentiële olie van rode mirte?

Essentiële olie van rode mirte is een veelzijdige essentiële olie met talrijke farmacologische eigenschappen die goed zijn voor de gezondheid. In dit deel van het artikel gaan we dieper in op de verschillende farmacologische eigenschappen van deze essentiële olie en het wetenschappelijke bewijs dat deze ondersteunt.

Bekend of vermoed werkingsmechanisme:

Antibiotische eigenschappen door myrtucommulonen

Uitademende en slijmoplossende effecten:

De 1,8 cineole in de essentiële olie van rode mirte stimuleert de exocriene klieren van het ademhalingsslijmvlies. Ze werkt antikatarraal enslijmoplossend en is vooral actief in de bronchopulmonale sfeer:

• Decongestief
• Antitussief
• Behandelt diepgewortelde aandoeningen van de grote longslurven en luchtpijp
• Decongestivum voor de prostaat, het lymfestelsel en de grote aderen
• Bevrijdt stases in metabolische vertragingen
• Ademhalings oxygenator
• Secretolytisch
• Slijmoplossend

Deze olie is ook antitussief en balsemiek. Ze verhoogt de kinetiek van het mucociliair transport in de sinussen.

Antimicrobiële werking:

Antibacterieel tegen meticillineresistente Staphylococcus aureus, antiviraal en schimmelwerend tegenAspergillus in het bijzonder, en remmend op de vorming van biofilm bij Candida albicans, versterkt de essentiële olie van rode mirte het antibiotische effect van tetracycline op Staphylococcus aureus door in te werken op de effluxpompen.

Hetalfa-pineen dat het bevat moduleert de antibioticaresistentie in Campylobacter jejuni, verlaagt de minimale remmende concentratie van antibiotica (ciprofloxacine, erytromycine, triclosan) en remt microbiële effluxpompen, waardoor de membraanintegriteit en het microbiële metabolisme verandert.

Ontstekingsremmend effect:

Van 1,8-cineool is in vitro aangetoond dat het een ontstekingsremmend effect heeft op witte bloedcellen (monocyten) tegen ontstekingsinductoren zoals interleukine-1β. Mediatoren van de ontstekingsreactie, zoals arachidonzuurmetabolieten, leukotriene B, tromboxaan-B en prostaglandine E, worden aanzienlijk verminderd in de longen, net als TNF-α (tumornecrosefactor).

Alfa-pineen iseen ontstekingsremmer met een adrenerge stimulerende werking en werkt ook chondroprotectief.

Krampstillend effect:

Mirte is ook krampstillend en werkt in op de gladde spieren van de luchtpijp in relatie tot acetylcholine.

Insecticide en antiparasitaire effecten:

De essentiële olie vernietigt de larven van drie soorten culex muggen (vectoren van talrijke virale en parasitaire ziekten) en hoofdluizen. Van mirte essentiële olie is ook aangetoond dat het een effect heeft tegen Plasmodium falciparum, betrokken bij malaria.

Andere effecten van rode mirte:

• Hormoonachtig (schildklier, eierstok)
• Venotonische, lymfotonische en prostaat decongestieve werking
• Antioxidant
• Antikankereigenschappen, activeert NK-cellen en verhoogt hun cytotoxiciteit
• Kalmerende en slaapverwekkende effecten

Zijn er voorzorgsmaatregelen die moeten worden genomen bij het gebruik van essentiële olie van Rode Mirte?

• Niet aanbevolen voor zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven
• Alleen voor volwassenen (risico op stuiptrekkingen bij kinderen)
• Niet verspreiden (irriterend voor de luchtwegen)
• Voorzichtig bij nierfalen per os (nefrotoxisch)
• Niet combineren met cortisone, risico op medicijninteractie
• Α-pineen is een enzymremmer, risico op medicijninteracties, vraag uw apotheker om advies
• Niet aanbevolen voor astmapatiënten
• Niet aanbevolen voor dieren
• Oraal gebruik alleen op medisch voorschrift
• Niet aanbevolen bij een voorgeschiedenis van convulsies of bij gebruik van anti-epileptica
• Niet voor langdurig gebruik, maximaal twee weken achter elkaar
• Dermocaustisch, verdunning vereist
• Voorzichtig bij hormoonafhankelijke pathologieën

Medische literatuur en klinische onderzoeken:

• Freitas PR, de Araújo ACJ, Barbosa CR, Muniz DF, Tintino SR, Ribeiro-Filho J, Siqueira Júnior JP, Filho JMB, de Sousa GR, Coutinho HDM. Inhibition of Efflux Pumps by Monoterpene (α-pinene) and Impact on Staphylococcus aureus Resistance to Tetracycline and Erythromycin. Curr Drug Metab. 2021
• Jo H, Cha B, Kim H, Brito S, Kwak BM, Kim ST, Bin BH, Lee MG. α-Pinene Enhances the Anticancer Activity car of Natural Killer Cells via ERK/AKT Pathway. Int J Mol Sci. 2021