Guarana: een natuurlijk middel tegen vermoeidheid?

Guarana komt oorspronkelijk uit het lager gelegen Amazonegebied, Brazilië om precies te zijn, waar het in overvloed groeit. Deze plant wordt op een paar plaatsen op het Zuid-Amerikaanse continent geteeld en is pas sinds 1817 bekend in Europa. Guarana is een Braziliaanse naam die is afgeleid van de naam van de Guarani stam, inheems in Amazonia.

Wat is Guaraná?

Het geslacht Paullinia, dat bijna 180 soorten omvat, staat bekend om het traditionele gebruik door Indianen, met name 40 soorten. Hiervan is Paullinia CupanaH.B.K. var. sorbilis, van de Sapindaceae familie, een houtachtige klimplant die tot 15 meter hoog kan groeien. Hij wordt gekenmerkt door stengels met een diameter van 4 tot 8 mm, met ranken en diepe groeven. De plant heeft afwisselende, samengestelde, oneven geveerde bladeren van 20 tot 40 cm lang met 5 blaadjes. De eenslachtige, witte, zygomorfe bloemen vormen okselbloeiwijzen.

De vruchten zijn ellipsvormige capsules van 2 tot 3 cm lang, die meestal drie eivormige zaden zonder albumine bevatten, omgeven door een witachtige arillus. Wanneer de vrucht rijp is, lijkt het op een oog, wat past bij de Amerindiaanse legendes. Guarana groeit in gebieden waar de temperatuur schommelt tussen 21 en 26,5°C, met een jaarlijkse neerslag van ongeveer 250 mm en een relatieve vochtigheid van 80% tot 86%. Het komt oorspronkelijk uit het Amazonegebied en wordt voornamelijk gekweekt in het lager gelegen Amazonegebied, vooral in de staat Amazonas.

Qua chemische samenstelling zijn guaranazaden bijzonder rijk aan vezels en methylxanthines, vooral cafeïne. De concentratie cafeïne is extreem hoog, ongeveer 4 g’100g-1, vier keer hoger dan in koffiebonen. Cafeïne dringt door in de hele plant, inclusief de bladeren. Theofylline en theobromine zijn ook aanwezig in kleinere hoeveelheden.

Tot slot bevat guarana ongeveer 5g 100g-1 aan tannines en saponinen, die de stimulerende werking beïnvloeden. Wanneer het zaad als poeder wordt geconsumeerd, wordt het gebruikt voor zijn stimulerende eigenschappen. Guarana is ook een industriële bron van cafeïne en cruciaal plantmateriaal voor het bestuderen van de biosynthese van cafeïne.

Een beetje geschiedenis

De Guaraní’s schrijven een goddelijke oorsprong toe aan deze plant, waarvan de eerste niet afkomstig zou zijn van een zaadje, maar van de ogen van een goddelijk kind dat gedood werd door een slang. Dit kan te maken hebben met het feit dat de boom vergoddelijkt werd. De goddelijkheid zou de vernietigde levenskracht hebben willen bestendigen ten voordele van de mensheid. Lang voordat Europese botanici de plant bestudeerden, was guarana een drank die de Manen in het geheim bereidden. Het was uit deze drank dat ze hun kracht en levensduur haalden en ze bleven er een goddelijke oorsprong en krachten aan toeschrijven.

De Indianen waren de eersten die de medicinale werking van guarana ontdekten, die al in precolumbiaanse tijden werd gebruikt.

De zaden worden licht geroosterd en gefermenteerd. In Amazonia wordt de pasta al sinds de oudheid bereid door de amandelen met water fijn te malen. Het wordt aangeboden in de vorm van stokjes of schildpadden, een symbool van verzet. Na het vormen worden deze vormen gedroogd in de zon of in de oven voordat ze worden gegeten. In deze regio van Brazilië wordt de pasta gebruikt om verfrissende en verkwikkende drankjes te maken.

Traditioneel wordt een staafje guarana in een kalebas geraspt met behulp van de gedroogde tong van een reusachtige vis, de pirarucu, die in het Amazonebekken leeft. Dit wordt elke ochtend gedaan om het equivalent van een theelepel guaranapoeder te verkrijgen, waaraan voldoende water wordt toegevoegd. Nadat al het poeder goed is opgelost, wordt de drank op een lege maag ingenomen.

In het begin van de 18e eeuw ontdekte de Duitse arts Christian-François Paullini de plant en gaf hem zijn wetenschappelijke naam. Europa ontwikkelde het gebruik aan het einde van de 19e eeuw. Guarana werd toen opgenomen in de Farmacopee en erkend om zijn stimulerende eigenschappen.

Medische literatuur en klinische studies

Fisone G. et al, Caffeine as a psychomotor stimulant; mechanism of action, Cell Mol Life Sci, 2004
Walsh D.A. et al, Multiple pathway signal transduction by the cAMP-dependent protein kinase, Faseb J., 1994
Huang Z.L. et al, The role of adenosine in the regulation of sleep, Curr Top Med Chem, 2011
Cauli O. et al, Cafeïne en het dopaminerge systeem, Behav Pharmacol, 2005
Haskell C.F. et al, A double-blind, placebo-controlled, multidose evaluation of the acute behavioural effects of guarana in humans; J Psychopharmacol, 2007
De Oliveira Campos M.P. et al, Guarana (Paullinia cupana) verbetert vermoeidheid bij borstkankerpatiënten die systemische chemotherapie ondergaan; J Altern Complement Med, 2011
Belza A. et al, The effect of caffeine, green tea and tyrosine on thermogenesis and energy intake; Eur J Clin Nutr, 2009
De Oliveira D.M. et al, Paullinia cupana Mart. var. Sorbilis beschermt de menselijke dopaminerge neuroblastoom SH-SY5Y-cellijn tegen door rotenon geïnduceerde cytotoxiciteit; Hum Exp Toxicol, 2011
De Waele S., Van Belle S., Kankergerelateerde vermoeidheid, Acta Clin Belg, 2010
Costa Krewer Car. et al, Habitual Intake of Guarana and Metabolic Morbidities; An Epidemiological Study of an Elderly Amazonian Population, Phytother Res, 2011
Leite R.P. et al, Protective effect of Guarana (Paullinia cupana var. sorbilis) pre-treatment on cadmium-induced damages in adult Wistar testis; Biol Trace Elem Res, 2011
Mara T. et al, Chemical and Microbiological Study of Extract from Seeds of Guarana (Paullinia cupana var. sorbilis), Lat. Am. J. Pharm, 2007
Boasquivis P.F. et al. Guarana (Paullinia cupana); Extracts Protects Caenorhabditis elegans Models for Alzheimer Disease and Huntington Disease through Activation of Antioxidant and Protein Degradation Pathways; Oxid Med Cell Longev, 2018