Giftige planten: een complete gids om de gevaren in je tuin te vermijden

Giftige planten zijn een legitieme zorg voor tuiniers, ouders en natuurliefhebbers. Hoewel planten onze omgeving verfraaien, kunnen sommige een bedreiging vormen voor de gezondheid van mens en dier. Dit artikel gaat in op de meest voorkomende planten die gevaar lopen, de vergiftigingssymptomen waar je op moet letten en preventieve maatregelen om je gezin en huisdieren te beschermen. Of je nu een enthousiaste tuinier bent of gewoon nieuwsgierig naar planten, kennis over deze risico’s en het nemen van voorzorgsmaatregelen is essentieel voor een veilige ervaring van de natuur. Laten we ons eens verdiepen in de wereld van giftige planten en ontdekken hoe je ze kunt herkennen en er verantwoord mee om kunt gaan.

Vergiftiging begrijpen

In Frankrijk vormt vergiftiging door planten een belangrijke uitdaging voor de volksgezondheid. De rijke biodiversiteit van het land bevat veel planten met giftige eigenschappen. Deze kunnen schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en dier. Gifcentra spelen een cruciale rol in de aanpak van dit probleem. Ze behandelen gevallen van vergiftiging en sensibiliseren het publiek. Hun doel is om het risico van onopzettelijke blootstelling te verminderen.

Gifcentra

Gifcentra zijn medische diensten die opereren in acht universitaire ziekenhuizen in Frankrijk, gespecialiseerd in medische toxicologie.

De gifcentra in Frankrijk hebben twee belangrijke taken. Ten eerste behandelen ze gevallen van vergiftiging via een telegeneeskunde-eenheid die 24 uur per dag beschikbaar is. Ten tweede leveren ze een actieve bijdrage aan de waakzaamheid op gezondheidsgebied door zich te richten op toxicovigilantie in hun gebied.

In deze centra werken teams van artsen, apothekers en verpleegkundigen. Ze informeren gezondheidswerkers en het publiek over de gevaren van medicinale, industriële of natuurlijke producten. Deze teams diagnosticeren telefonisch vergiftigingen, bieden de juiste zorg en geven advies over behandelingen.

De vereniging “Centres antipoison de France” zet zich in om de activiteiten van deze centra te promoten. Ze moedigt uitwisselingen en samenwerking tussen haar leden aan en ondersteunt het vakgebied toxicologie.

Het doel van toxicovigilantie is het monitoren van de toxische effecten, acuut of chronisch, veroorzaakt door natuurlijke of synthetische stoffen. Deze stoffen kunnen aanwezig zijn op de markt of in het milieu.

In 2006 speelden gifcentra een cruciale rol en registreerden ze bijna 200.000 gevallen van vergiftiging in Frankrijk. In de meeste gevallen ging het om ongelukken met farmaceutische of huishoudelijke producten. Een aanzienlijk percentage was echter opzettelijk, in verband met zelfmoordgedrag. Sommige gevallen leidden helaas tot de dood, vooral onder volwassenen tussen de 30 en 59 jaar.

Naast antigifcentra voor mensen zijn er in Frankrijk ook antigifcentra voor dieren. Andere landen, zoals België, Luxemburg en Zwitserland, hebben ook hun eigen antigifcentra.

Fytolijst

Franse antigifcentra hebben lokale samenwerkingsverbanden opgezet met mycologen en plantkundigen. Het doel van deze partnerschappen is om schimmels en planten snel te identificeren. De identificatietijden variëren. Deze centra baseren hun medische behandeling op de waargenomen toxidromen.

Om een snelle identificatie te vergemakkelijken, hebben de gifcentra twee netwerken opgezet: mycologen voor schimmels en fytologen voor planten. Deze lijsten werden respectievelijk in juni 2014 en januari 2017 gelanceerd en verspreiden informatie via beveiligde e-mail. Professionals identificeren schimmels en planten aan de hand van foto’s, de context waarin ze zijn verzameld en beschrijvingen van gevallen. Bij het analyseren van gevallen houden ze rekening met een aantal factoren, waaronder het geslacht en de leeftijd van de patiënten, de omstandigheden, de ernst en het geslacht en de soorten schimmels en planten.

Uit de gegevens blijkt dat van de 8.870 patiënten die planten hadden ingenomen, in 8,0% van de gevallen een fytoloog werd geraadpleegd. De gemiddelde leeftijd van de patiënten was 8 jaar. Ze waren bijna gelijk verdeeld tussen mannen (51,4%) en vrouwen (48,6%). De meeste intoxicaties waren accidenteel (95,8%). De ernst was matig in 1,8% van de gevallen, mild in 24,4% en niet-bestaand in 73,8%.

De CAPTV’s spelen een essentiële rol in de behandeling van verschillende gevallen van vergiftiging, die een breed scala aan toxische stoffen omvatten. Door informatie te delen, kunnen ze een beroep doen op de expertise van andere centra of vrijwillige externe experts op speciale lijsten. De belangrijkste taken van de CAPTV’s zijn het geven van een toxicologische spoedrespons (RTU) en toxicovigilantie.

Statistieken over vergiftigingsgevallen

vergiftiging kan dodelijk zijn. Planten verdedigen zichzelf met giftige stoffen en zoals Paracelsus al zei,“de dosis maakt het gif“. Vergiftigingencentra ontvangen meer dan 250 oproepen per dag, waarvan 4-5% betrekking heeft op planten. Specifieke epidemiologische gegevens zijn echter zeldzaam.

Tussen 2017 en 2018 behandelde Phytoliste 1.265 gevallen van vergiftiging, voornamelijk in de zomer en herfst. Het netwerk reageerde binnen 2 tot 15 minuten door foto’s te analyseren. Vooral kinderen van 0 tot 4 jaar zijn kwetsbaar. Bij dieren is besmet voer vaak de schuldige. Gegevens over vergiftiging bij huisdieren, zoals katten, blijven beperkt.

Van de vergiftigingsgevallen is 7% waarschijnlijk dodelijk, 39% blijft asymptomatisch, 23% is ernstig en 31% veroorzaakt milde spijsverteringsproblemen. Dodelijke gevallen, hoewel zeldzaam, komen voor bij de inname van kleine hoeveelheden. In 2017-2018 constateerde Phytoliste symptomen, voornamelijk spijsverteringsproblemen, in 59% van de gevallen. Onopzettelijke inname is vaak het gevolg van verwarring met eetbare planten, of soms opzettelijk (zelfmoordpogingen, gebruik van psychotrope planten). Fouten in de fytotherapie komen vaak voor, door een gebrek aan botanische kennis ofonwetendheid over de risico’s.

Om de volksgezondheid te beschermen, verplicht een decreet uit 2020 verkopers van sierplanten om kopers te informeren over de mogelijke risico’s. Een speciale website maakt het publiek bewust van de risico’s van fytotherapie. Een speciale website maakt het publiek bewust van de gevaren en geeft preventieadvies.Anses heeft ook informatiebladen over giftige planten gepubliceerd. Dit is bedoeld als bijdrage aan het nationale gezondheids- en milieuplan om mensen beter te informeren over planten die van invloed zijn op de menselijke gezondheid.

Omstandigheden van ongevallen

Wat zijn giftige planten?

Giftige planten bevatten stoffen die schadelijk zijn voor mensen en dieren, vooral planteneters. Deze stoffen, die zich in bepaalde delen van planten bevinden, kunnen het lichaam schaden wanneer ze worden ingenomen of ermee in contact komen, afhankelijk van de dosis. De giftigheid van planten hangt niet af van hun exotische herkomst. Sierplanten die veel voorkomen in onze huizen veroorzaken vaak vergiftiging. Vooral kinderen worden door hun natuurlijke nieuwsgierigheid aan deze planten blootgesteld. In kleine doses worden sommige giftige planten gebruikt voor hun psychotrope, medicinale of stimulerende werking.

Planten produceren giftige stoffen om zich te verdedigen tegen andere organismen en zo te overleven.

Van de 300.000 plantensoorten die wereldwijd geregistreerd staan, zijn er ongeveer 10.000 giftig, oftewel 4% van het totaal. In Europa kan ongeveer 4% van de 12.000 plantensoorten gezondheidsproblemen veroorzaken, maar slechts 0, 4% is echt gevaarlijk.

Op het Franse vasteland zijn ongeveer 300 van de meer dan 6.000 plantensoorten in verschillende mate giftig, waaronder een twintigtal die dodelijk kunnen zijn. Gevallen van plantenvergiftiging zijn nog steeds zeldzaam, maar treffen vooral jonge kinderen en er zijn weinig of geen sterfgevallen gemeld.

De giftigheid van planten hangt af van factoren zoals de verspreiding van giftige stoffen, het ontwikkelingsstadium, het seizoen,de hoogte, genetica en bevruchting.

De belangrijkste giftige stoffen in planten zijn heterosiden, tannines, alkaloïden, protiden, minerale vergiften, oestrogenen, antivitaminefactoren en fotosensibiliserende stoffen.

Welke moleculen zijn verantwoordelijk voor plantentoxiciteit?

Planten, die opmerkelijk divers zijn, produceren een veelheid aan bioactieve stoffen die essentieel zijn voor hun overleving. Ze ontwikkelen deze moleculen, die vaak als “giftig” worden omschreven, om zich te verdedigen tegen roofdieren, weerstand te bieden tegen ziekten en zich aan te passen aan moeilijke omgevingsomstandigheden. Ze kunnen variëren van eenvoudige irriterende stoffen tot potentieel dodelijke verbindingen voor mens en dier.

Alkaloïden

Alkaloïden, stikstofverbindingen van natuurlijke oorsprong, zijn voornamelijk afkomstig van planten en worden gevormd uit aminozuren. Hun gevarieerde structuren en plantaardige oorsprong maken ze van onschatbare waarde in de farmacologie, met een verscheidenheid aan toepassingen, vooral op het zenuwstelsel, hetzij voor therapeutische doeleinden of als giftige stoffen.

Alkaloïden worden op basis van hun chemische structuur ingedeeld in verschillende categorieën, zoals diterpenische alkaloïden (bijv.aconitine in wolfsklauw), tropanische alkaloïden (aanwezig in planten zoals belladonna), alkaloïden met een tropoloonkern (bijv. colchicine in colchicum) en andere soorten waaronder quinolizidine, piperidine en steroïde alkaloïden.

Deze moleculen, die vaak basisch zijn, reageren met bepaalde reagentia om specifieke reacties te veroorzaken, zoals neerslag of verkleuring. Hun krachtige farmacologische activiteit bij lage doses is opmerkelijk. Hoewel ze vaak in verband worden gebracht met acute toxiciteit, maken ze al sinds de 19e eeuw deel uit van de farmaceutische industrie en markeren ze het begin van chemische geneesmiddelen.

De namen van alkaloïden eindigen meestal op“-ine” (nicotine, cafeïne, morfine, enz.). Ze zijn voornamelijk afgeleid van aminozuren en worden in complexe mengsels gevonden in planten, schimmels en bepaalde dieren. Sommige, zoals strychnine ofaconitine, zijn extreem giftig in hun pure vorm, terwijl andere, in gecontroleerde doses, in de geneeskunde worden gebruikt voor hun pijnstillende, kalmerende, malariabestrijdende of kankerwerende eigenschappen.

De term“alkaloïde“, afgeleid van het woord“alkali“, verwijst naar hun basale aard. De term werd voor het eerst gebruikt in het begin van de 19e eeuw en markeert een belangrijke fase in de ontwikkeling van de organische chemie en farmacologie. Tot op heden zijn er meer dan 8000 alkaloïden geïdentificeerd, waardoor de wetenschap van natuurlijke stoffen voortdurend wordt verrijkt.

Heterosiden

Heterosiden of glycosiden zijn organische verbindingen die bestaan uit een suikercomponent, het glycon, en een niet-suikercomponent, hetaglycon of genin. Hun toxiciteit en werkingsmechanisme hangt af van het aglycon.

Cyanogen, een type heteroside, laten bij hydrolyse zeer giftigblauwzuur (HCN) vrij. Ze worden gevonden in planten zoals de Rosaceae (brandende struik, cotoneaster, laurierkers, enz.). Deze stoffen veroorzaken ernstige vergiftiging wanneer plantendelen die ze bevatten worden gekauwd of beschadigd, waardoor het HCN vrijkomt.

Cardiotone heterosiden, zoals digitalis,oleandrine en convallatoxine, hebben een steroïde genine dat inwerkt op de hartspier. Ze versterken de hartcontractie, wijzigen het hartritme en kunnen de arteriële weerstand verlagen. Ze worden medicinaal gebruikt om bepaalde vormen vanhartfalen te behandelen, maar ze vormen een risico op vergiftiging, wat kan leiden tot spijsverteringsproblemenslaperigheid, visuele stoornissen en onregelmatige hartslagen.

Saponosiden, een andere groep heterosiden, hebben oppervlakteactieve eigenschappen en produceren schuim in water. Ze komen voor in planten zoals kamperfoelie en bitterzoet en hun toxiciteit varieert, maar in hoge doses kunnen ze irritatie, spijsverteringsproblemen of neurologische stoornissen veroorzaken, of zelfs hemolyse.

Kortom, heterosiden zijn natuurlijke verbindingen met een aanzienlijk toxisch potentieel, waarvan de impact op de gezondheid van mens en dier sterk afhangt van het typeaglycon in hun moleculaire structuur.

Terpenen

Terpeenverbindingen, gevonden in veel planten zoals naaldbomen, zijn natuurlijke koolwaterstoffen met een verscheidenheid aan structuren. Ze kunnen zeer giftig zijn. Ze worden gevormd uit isopreeneenheden, volgens deisopreenregel, en worden geclassificeerd volgens het aantal van deze eenheden.

Diterpenen (C20), gevonden in croton en taxus, hebben een complexe en variabele structuur. Ze kunnen spijsverterings-, neurologische en vooral cardiovasculaire stoornissen veroorzaken, waaronderhypotensie en mogelijk fatale ventriculaire aritmieën. De triterpenen (C30) die in bryon worden gevonden, hebben een sterk uniforme structuur. Cucurbitacinen, een type triterpeen, zijn bijzonder giftig.

Terpenen spelen een rol in de samenstelling van hars enterpentijn. Ze hebben geurbevorderende eigenschappen en interageren met licht, wat bijdraagt aan de eigenschappen van planten zoals geranium. Hun toxisch potentieel is echter aanzienlijk. Terpenen zoals sesquiterpene lactonen werken als GABA-antagonisten en veroorzaken allergische reacties en huidirritatie huidirritatie.

Het risico opallergie is hoog bij professionals die worden blootgesteld aan planten die rijk zijn aan terpenen, zoals chrysanten, margrieten of artisjokken. Allergieën kunnen de vorm aannemen van dermatitis, stomatitis of astma.

Concluderend kunnen we stellen dat terpenen, die essentieel zijn in verschillende biologische processen en veelvuldig worden gebruikt, een aanzienlijke potentiële toxiciteit met zich meebrengen, met name op het gebied vanallergieën en huidreacties. Het is daarom cruciaal om rekening te houden met dit risico bij het hanteren en bestuderen ervan.

Polyinen

Polyines zijn organische verbindingen die gekenmerkt worden door één of meer drievoudige bindingen in hun koolstofketen. Ze ontstaan uit het metabolisme van vetzuren en dienen voor planten als verdediging tegen roofdieren. Ze zijn echter zeer giftig voor mensen en dieren.

Cicutoxine, het polyine in vergiftigde scheerling, werkt als een krachtige remmer van GABA-A-receptoren en veroorzaakt tetanische aanvallen en stuiptrekkingen.Oenanthotoxine, gevonden in saffraan oenotoxine, is ook giftig en leidt tot stuiptrekkingen, coma en zelfs de dood.

Polyines, die vaak een lineaire structuur hebben, hebben een stijfheid die nuttig is voor toepassingen in moleculaire nanotechnologie. Ze worden ook gevonden in de ruimte, zoals in moleculaire wolken in de vorm van grote anionen.

De langste synthetische polygenen, die in het laboratorium zijn gemaakt, bestaan uit een keten van 44 atomen met 22 acetylenbindingen. Carbyne, een hypothetische polyyne van oneindige lengte, wordt gezien als een allotroop van koolstof met opmerkelijke mechanische eigenschappen.

Natuurlijke polyynen, die nuttig zijn voor onderzoek en industrie vanwege hun medicinale eigenschappen, moeten voorzichtig worden behandeld vanwege hun hoge toxiciteit. Per ongeluk inslikken kan ernstige symptomen veroorzaken, variërend van een vagaal syndroom tothart- en ademhalingsfalen. Deze situatie benadrukt het belang van waakzaamheid bij het gebruik en bestuderen van deze stoffen.

Furanocoumarinen

Furanocoumarines, toxische en lichtgevoelige verbindingen, hebben een tricyclische structuur die het resultaat is van de fusie van een furaankern en een cumarine. Deze stoffen, aanwezig in planten zoals berenklauw en ficus, spelen een defensieve rol tegen roofdieren, maar zijn gevaarlijk voor mens en dier.

Cicutoxine enoenanthotoxine, typische furanocoumarines, worden gevonden in respectievelijk hemlock ensaffraan oenanth. Ze veroorzaken ernstige neurologische en neuromusculaire aandoeningen die kunnen leiden tot stuiptrekkingen, coma en, in extreme gevallen, de dood.

Deze verbindingen binden zich aan hetDNA van keratine producerende cellen. Onder invloed van ultraviolette straling veroorzaken ze breuken in de DNA-bindingen, wat leidt tot ernstige huidletsels. Contact met deze stoffen veroorzaakt acute dermatitis, vooral bij mensen die met deze planten omgaan voordat ze aan de zon worden blootgesteld, zoals tuinders met selderij tussen april en augustus.

In sommige vruchten, zoals pompelmoes, verstoren furanocoumarines de absorptie van veel geneesmiddelen. Ze remmen intestinale enzymen en transporters, waardoor de bloedconcentratie van geneesmiddelen stijgt en het risico op overdosering bestaat.

Het gebruik in cosmetica is beperkt en slechts zeer kleine hoeveelheden zijn toegestaan in natuurlijke essences. Hoewel ze worden gebruikt bij de behandeling van psoriasis, is het gebruik ervan soms controversieel vanwege de risico’s die eraan verbonden zijn.

Concluderend: ondanks hun medicinale toepassingen is grote voorzichtigheid geboden vanwege de toxiciteit van furanocoumarinen, met name hun lichtgevoeligheid en interacties met geneesmiddelen.

Calciumoxalaat

Lectines

Lectines zijn eiwitten of glycoproteïnen die zich specifiek en reversibel binden aan osidische residuen, die voorkomen in bepaalde zaden zoals maretak en ricinusolie. Deze stoffen zijn betrokken bij een aantal belangrijke biologische processen, waaronder celherkenning, en spelen een sleutelrol in immuunreacties en infecties.

Deze glycoproteïnen worden in hoge concentraties gevonden in zaden van droge peulvruchten, granen en andere plantenfamilies, maar ook in bepaalde schimmels en dieren. Een van de bekendste lectines is ricine, geëxtraheerd uit de ricinusolieplant, dat extreem giftig is. Het kan zich binden aan cellen en de eiwitsynthese remmen, waardoor het dodelijk is.

Lectines hebben het vermogen om zich op een specifieke manier te binden aan koolhydraten, waardoor ze nuttig zijn op verschillende wetenschappelijke en medische gebieden. Hun toxiciteit is echter een cruciaal aspect om rekening mee te houden. Het eten van voedsel dat rijk is aan lectines kan leiden tot ernstige symptomen zoals brakenhemorragische diarreeen, in extreme gevallen, shock. Sommige lectines zijn bestand tegen koken en spijsverteringsenzymen, waardoor het risico opvoedselvergiftiging toeneemt.

De aanwezigheid van lectines in zaden fungeert ook als een chemische verdediging van planten tegen insecten door hun spijsverteringskanaal te verstoren. Ze zijn niet alleen giftig, maar kunnen ook irritatie en allergische reacties veroorzaken bij mensen. Daarom moeten ze met grote voorzichtigheid worden behandeld en geconsumeerd vanwege hun hoge toxische potentieel.

Lignanen

Lignanen zijn stoffen van plantaardige oorsprong, gevormd door de binding tussen de koolstoffen van twee fenylpropaanderivaten. Ze zijn met name aanwezig ingevlekte aronskelk. Deze fenolverbindingen bestaan uit twee monolignoleenheden, die ook door planten worden gebruikt om lignine te synthetiseren, een lang polymeer dat zich in de wanden van geleidende vaten bevindt. Lignanen verschillen van elkaar in het type binding tussen deze twee eenheden en in post-dimerisatie modificaties.

Structureel vertonen sommige lignanen overeenkomsten met geslachtshormonen, waardoor ze zich kunnen binden aan oestrogeenreceptoren. Daarom staan ze bekend als selectieve oestrogeenreceptormodulatoren (SERM’s) of fyto-oestrogenen. Bovendien hebben ze als fenolverbindingen antioxiderende eigenschappen.

Lignanen worden gevonden in een grote verscheidenheid aan hogere planten, maar hun aard, locatie en concentratie varieert aanzienlijk. Planten zoals sesam en vlas accumuleren ze in hun zaden, terwijl andere, zoals Podophyllum peltatum, anti-mitotische lignanen bevatten in hun wortelstokken, die gebruikt worden bij longkanker chemotherapie.

Hoewel het lignaangehalte in de meeste voedingsmiddelen over het algemeen laag is, heeft lijnzaad een bijzonder hoog gehalte. Andere bronnen zijn broccoli, bepaalde vruchten, thee, koffie en de schillen van bepaalde granen.

De rol van lignanen in planten is divers. Hun status als secundaire metabolieten en hun toxische, schimmelwerende en antibacteriële eigenschappen suggereren dat ze betrokken zijn bij de chemische verdedigingsmechanismen van planten tegen herbivoren. Hun antioxidantfunctie zou ook kunnen helpen om de lipidenreserves van planten te beschermen. In tegenstelling tot andere, krachtigere fyto-oestrogenen lijken lignanen geen grote verstoringen van de voortplanting bij zoogdieren te veroorzaken.

Wat zijn de belangrijkste giftige planten?

De plantenwereld is vol schoonheid en diversiteit, maar er zijn ook soorten waarvan de giftigheid een gevaar kan vormen voor mens en dier. Sommige planten zijn weliswaar aantrekkelijk, maar bevatten schadelijke stoffen die reacties kunnen uitlokken variërend van milde irritatie tot ernstigere, zelfs dodelijke symptomen.

Wolfsbane

Monnikskap, uit de Ranunculaceae familie, zijn kruidachtige planten waarvan sommige soorten, zoalsWolfsbane enWolfsbane, zeer giftig zijn. Deze planten bevatten alkaloïden zoalsaconitine, die zelfs in kleine hoeveelheden gevaarlijk zijn. Een volwassene kan al vergiftigd worden met 2-4 g wortel.

Monnikskap, of aconiet faux navet, een zeldzame maar soms sierlijke plant, heeft een knolraapachtige wortel en Jupiter helmvormige bloemen. De hele plant, vooral de wortel, is extreem giftig.Aconitine, de belangrijkste alkaloïde, is zelfs in kleine doses dodelijk en kan ernstige neurologische en cardiovasculaire symptomen veroorzaken: tintelingen in de mond, misselijkheid, braken, evenwichtsstoornissen en hartritmestoornissen. Vergiftiging vereist dringende opname in het ziekenhuis, met verwijdering van de giftige stof en toediening vananti-aritmica.

Aconieten kunnen ook per ongeluk vergiftiging veroorzaken door het drinken van modderwater of door in contact te komen met hun sap. Ze worden van oudsher gebruikt als vergif, maar blijven een groot gevaar als ze verward worden met eetbare planten. Het is raadzaam om ze met handschoenen aan te pakken en je handen te wassen na contact.

Aconieten zijn gevaarlijk vanwege hun alkaloïden, vooralaconitine, waardoor alle delen dodelijk kunnen zijn.

Vingerhoedskruid

Vingerhoedskruid, van het geslacht Digitalis en de familie Plantaginaceae (voorheen Scrophulariaceae), zijn kruidachtige planten die berucht zijn om hun hoge giftigheid. Ze hebben grote bladeren en bloemen in trossen die lijken op handschoenvingers. Deze planten, vaak sierplanten, groeien in bossen en op dijken.

Paars vingerhoedskruid (Digitalis purpurea), algemeen in Europa met uitzondering van de Landes en het Middellandse Zeegebied, heeft mauve bloemen. De bladeren bevatten cardiotone heterosiden zoals lanatosiden en digitoxine. Eén enkel blad bevat 1 tot 5 mg van deze stoffen. Andere soorten zijn het Gele vingerhoedskruid (Digitalis lutea) en het Wollige vingerhoedskruid (Digitalis lanata), waarvan de laatste giftiger is en farmaceutisch wordt gebruikt.

Vergiftiging door deze planten treedt op na onopzettelijke inname, soms door verwarring met andere voedingsmiddelen of medicinale planten, of voor zelfmoorddoeleinden. Symptomen zijn onder andere tintelingen en gevoelloosheid in de mond, misselijkheid en braken, hartritmestoornissen zoals bradycardie enhartritmestoornissen, die dodelijk kunnen zijn.

Vingerhoedskruid is een van de gevaarlijkste planten, zelfs in kleine dosissen is het dodelijk. Ze moeten met grote zorg behandeld worden en bij vergiftiging is dringende medische hulp nodig, vaak met actieve kool en specifieke tegengiffen.

Euphorbia

Lelietje-van-dalen

Lelietjes-van-dalen, of Convallaria majalis, van de Asparagaceae familie, is een kleine kruidachtige plant die voorkomt in kreupelhout en vaak gekweekt wordt voor zijn sierwaarde. Hij wordt gekenmerkt door trossen witte, klokvormige bloemen en twee kegelvormige bladeren. Ondanks zijn delicate uiterlijk is Lelietjes-van-dalen zeer giftig.

Alle delen, inclusief de roodoranje bessen die in de zomer verschijnen, zijn giftig. Vergiftiging kan ontstaan door het eten van de vrucht, die in 10-15% van de gevallen symptomatisch is ondanks het lage gifgehalte, of door het drinken van water uit een vaas met lelietjes-van-dalen. Ernstige gevallen ontstaan vaak door verwarring van de ondergrondse delen met voedselbollen, of de bladeren metwilde knoflook.

Lelietjes-van-dalen bevat irriterende saponosiden en ongeveer twintigcardiotoxische heterosiden, waaronder convallatoxine en convallatoxol. Deze verbindingen kunnen ernstige gastro-intestinale irritatie veroorzaken, met irritatie van de mond, buikpijn, misselijkheid, braken en diarree. Cardiotoxische effecten zijn hartritmestoornissen en snelle ademhaling, met het risico op een hartstilstand.

Bij inname is snelle medische hulp vereist. Het medisch gebruik van lelietjes-van-dalen moet streng gecontroleerd worden vanwege de hoge toxiciteit. Hoewel lelietjes van dalen in parfums worden gebruikt, moeten we niet vergeten dat lelietjes van dalen in al hun vormen een potentieel gezondheidsrisico inhouden.

Colchicum

Herfstkolchicum (Colchicum autumnale), een lid van de Colchicaceae familie, bevat colchicine, een zeer giftige alkaloïde, door de hele plant in concentraties van 0,1 tot 1%. Vergiftiging, die vaak dodelijk is, treedt voornamelijk op na inname van zaden door kinderen of bollen en bladeren door volwassenen.

De dodelijke dosis is 5g zaad voor een volwassene en 1,5g voor een kind. Symptomen van vergiftiging zijn onder andere acute gastro-enteritis, bloederige diarree, braken, metabole acidose, hartstoornissen, levercomplicaties en neurologische aandoeningen zoals stuiptrekkingen of coma. Bij 0,8 mg/kg kan colchicine beenmergaplasie veroorzaken met een hoog risico op infectie, en boven deze dosis hartfalen met hypotensie. De dood kan 1 tot 10 dagen na inname optreden, afhankelijk van de ingenomen hoeveelheid.

Colchicine wordt therapeutisch gebruikt in doses tot 3 mg per dag. Colchicum, met zijn paarsroze buisvormige bloemen en glanzend groene lineaire bladeren, groeit in vochtige weiden. Ondanks zijn aantrekkelijke uiterlijk zijn alle delen van de plant, vooral de zaden en de bol, zeer giftig. Vooral kinderen lopen risico op vergiftiging door het per ongeluk inslikken van de zaden. Volwassenen kunnen vergiftigd worden door colchicumbladeren te verwarren metwilde knoflook of prei. In het geval van colchicumvergiftiging vereist de behandeling een snelle afvoer van de giftige stof, toediening van actieve kool en symptomatische behandeling om het hydro-elektrolyt onevenwicht te corrigeren.

Datura

Datura stramonium is een plant die veel voorkomt op braakliggende terreinen en staat bekend om zijn hoge giftigheid. Het bevat tropische alkaloïden, met nameatropine en scopolamine, die werken als antagonisten van muscarine acetylcholine receptoren. Deze stoffen veroorzaken anticholinerge en parasympatholytische effecten, met zowel perifere als centrale symptomen. Alle delen van deze plant, inclusief de bladeren, bloemen en zaden, zijn extreem giftig en zelfs dodelijk.

Datura stramoine intoxicatie komt vaak vrijwillig voor, bij gebruik van de plant voor verslavende doeleinden door directe inname, infusie of roken. Onopzettelijke gevallen kunnen echter ook voorkomen, zij het zelden, door voedselverontreiniging of het per ongeluk verwisselen van voedsel.

Datura is zeer giftig. Het consumeren van 1 tot 5 bloemen of ongeveer 100 zaden kan ernstige symptomen veroorzaken. De bladeren bevatten ongeveer 0, 25% tropische alkaloïden. Na inname van Datura zijn de symptomen misselijkheid, overgeven, diarree, rood worden van de huid, droge mond, tachycardie, mydriasis, hallucinaties en, in extreme gevallen, coma en dood door hartstilstand.

Het kweken van Datura voor sierdoeleinden vereist grote voorzichtigheid, gezien de hoge giftigheid. Vooral de zaden vormen een groot gevaar bij inname, vooral door kinderen. De behandeling van een Datura vergiftiging bestaat uit ziekenhuisopname, verwijdering van de giftige stof, rehydratie en, indien nodig, toediening van kalmerende middelen enantidota zoals fysostigmine.

Hemlock

Van drie belangrijke soorten hemlock is bekend dat ze giftig zijn: de wormstruik, de grote hemlock en de kleine hemlock.

De kleine scheerling (Aethusa cynapium), ook wel ethusiasis scheerling of valse scheerling genoemd, behoort tot de Apiaceae familie. Het is zeer giftig. De gelijkenis met peterselie of kervel maakt het extreem gevaarlijk. Alle delen, inclusief bladeren, bloemen en vruchten, bevatten giftige alkaloïden, vooralaethusine en sporen van conicine. Inname veroorzaakt ernstige symptomen: misselijkheid, braken, zweten, overmatig speekselen, hoofdpijn, stuiptrekkingen en kaakcontracturen. Bij consumptie in grote hoeveelheden kunnen ernstige cardio-respiratoire problemen leiden tot de dood. Het veroorzaakt ook fytofotodermatitis na huidcontact gevolgd door blootstelling aan de zon.

Grote scheerling (Conium maculatum), een tweejarige plant uit de Apiaceae familie, heeft een toxiciteit die verband houdt met piperidine alkaloïden, in het bijzonder coniine, die over de hele plant verspreid is, met een hogere concentratie in de vrucht. De gelijkenis met bepaalde eetbare planten kan leiden tot accidentele vergiftiging. De vergiftigingsverschijnselen treden snel op. Ze omvatten misselijkheid, braken, diarree, hypersalivatie, beven, stuiptrekkingen en oplopende spierverlamming. Dit laatste kan in minder dan drie uur leiden tot verstikkingsdood. Het herkennen van deze plant is cruciaal om te voorkomen dat hij per ongeluk wordt ingenomen.

Gevlekte scheerling (Cicuta virosa), een overblijvende plant uit de Apiaceae familie, is extreem giftig, vooral in vochtige omgevingen. De holle, gesepte wortels bevatten cicutoxine, een krachtige alkaloïde. Inslikken veroorzaakt ernstige symptomen: misselijkheid, buikkrampen, hevig speekselen, brandwonden in de mond, stuiptrekkingen, ademnood en cyanose. In geval van vergiftiging zijn ontsmetting van de spijsvertering en symptomatische behandeling noodzakelijk. Het verwarren van deze plant met eetbare wortels zoals pastinaak brengt een groot risico met zich mee.

Saffraan oenanthus

Saffraan Oenanthus, of duivelsraap(Oenanthe crocata), een grote, overblijvende, giftige Apiaceae, groeit voornamelijk in de waterrijke gebieden van West-Frankrijk. Hij kan worden herkend aan zijn knollen die, als ze worden doorgesneden, een geel sap afscheiden. De giftigheid komt van polyines, vooralenanthotoxine, een gewelddadig gif.

De ondergrondse delen van de saffraan oenanthe worden vaak verward met eetbare Apiaceae, wat een hoog risico op vergiftiging met zich meebrengt.Enanthotoxine, een GABA-antagonist, induceert neuronale hyperactiviteit en veroorzaakt snel ernstige symptomen. Deze omvatten spijsverteringsproblemen (braken, diarree), cardiorespiratoire problemen (ademhalingsstilstand, hypotensie), mydriasis, convulsies en metabole acidose, wat leidt tot de dood na ongeveer drie uur.

Er zijn verschillende gevallen van vergiftiging gemeld, vaak door verwarring met eetbare Apiaceae. Deze incidenten, soms met dodelijke afloop, doen zich voor tijdens overlevingscursussen of natuurlijke maaltijden. Tussen 2012 en 2018 werden in Frankrijk tien gevallen van onvrijwillige inname gemeld. Vergiftiging treft ook bepaalde huisdieren, met name door de consumptie van wortels tijdens landbouwwerkzaamheden.

De medische spoedbehandeling voor vergiftiging met saffraan oenanthe bestaat uit ziekenhuisopname, maagspoeling en toediening vannatriumwaterstofcarbonaat om de acidose te corrigeren. Herkenning van deze plant en bewustmaking van de gevaren ervan zijn essentieel om het risico op vergiftiging te voorkomen, gezien de hoge giftigheid en mogelijk dodelijke effecten.

Belladonna

Belladonna, of Atropa belladonna, een kruidachtige vaste plant uit de Solanaceae familie, groeit in vochtige bossen in Frankrijk, ondanks zijn zeldzaamheid. Je herkent hem aan de buisvormige mauve bloemen en de glanzende, sappige, zoete, zwarte bessen die zeer giftig zijn. Deze bessen worden gemakkelijk verward met eetbaar fruit, waardoor het risico op vergiftiging bij volwassenen en kinderen toeneemt. Slechts 2-3 bessen kunnen een kind vergiftigen en 10-15 bessen kunnen fataal zijn voor een volwassene.

De toxiciteit wordt veroorzaakt door de tropaanalkaloïden, vooralhyoscyamine en scopolamine. Deze blokkeren op concurrerende en reversibele wijze de muscarine acetylcholine receptoren, wat een parasympatholytisch effect geeft. Symptomen van belladonna-intoxicatie verschijnen tussen 30 minuten en 2 uur na inname, waaronder misselijkheid, braken, blozen, droge mond, verhoogde pols, mydriasis, hallucinaties en stoornissen van het centrale zenuwstelsel. In ernstige gevallen kan intoxicatie leiden tot coma en de dood door ademhalings- en hartstilstand.

Vergiftiging gebeurt vaak per ongeluk, vooral bij kinderen die de bessen verwarren met bosbessen. Bij volwassenen kan het gebeuren in het kader van zelfmoord. Medische noodbehandeling omvat het verwijderen van de giftige stof door braken of maagspoeling en toediening van fysostigmine als tegengif.

Hoewel belladonna gevaarlijk is, wordt het van oudsher gebruikt in de geneeskunde en cosmetica, wat herinnert aan de uitspraak van Paracelsus dat “de dosis het gif maakt”. Zorgvuldige behandeling is cruciaal om fatale vergiftiging te voorkomen.

Aronskelken

Sumak

Giftige klimop (Rhus vernix), bekend om zijn allergische reacties en huidirritaties, is een plant met een hoge dermatologische toxiciteit. De onstabiele moleculen, met name alkenylfenolen en urushiolen, zijn krachtige allergenen. Deze stoffen reageren met de nucleofiele residuen van huideiwitten en veroorzaken immuunreacties en allergische dermatitis. Contact met sumakhars, zelfs indirect, kan symptomen veroorzaken bij meer dan 80% van de blootgestelde personen. Deze symptomen treden vaak op na verbranding van de plant of door contact met de verse delen.

Gifsumak, dat voornamelijk in Noord-Amerika voorkomt, is een klimplant die verschillende vormen kan aannemen. Alle delen van de plant zijn allergeen, vooral de hars, die vrijkomt bij het geringste wondje. De belangrijkste allergene componenten zijn catecholen en urushiolen, die oxideren tot chinonen en zich binden aan eiwitten om een antigenisch complex te vormen.

Symptomen van allergische dermatitis, zoals intense jeuk, ontsteking en de vorming van blaasjes, treden op tussen 6 uur en 4 dagen na blootstelling. De aandoening kan zich uitbreiden tot buiten de gebieden van het eerste contact. Harsdeeltjes kunnen achterblijven op kleding of gereedschap en verdere reacties veroorzaken. Inademing van de hars kan ook luchtwegontsteking veroorzaken. Aanvankelijke overgevoeligheid kan leiden tot kruisallergieën met andere Anacardiaceae.

Bij blootstelling moeten de aangetaste plekken onmiddellijk gewassen worden met koud water en zeep om de binding van allergenen te minimaliseren. Smeer cortisone- en calaminecrème op de symptomen om ze te behandelen. Gebruik in ernstige gevallen antihistaminica en corticosteroïden. Preventie houdt in dat je de plant herkent en jezelf beschermt als je ermee werkt of in gebieden met een hoog risico.

Bronnen

• Licence Professionnelle CSHPSP cursus gegeven door Pr Pierre Champy “UE11 – Plantes toxiques Introduction” (in het Frans)
• Licence Professionnelle CSHPSP cursus gegeven door Pr Pierre Champy “Giftige planten door contact”
• Licence Professionnelle CSHPSP cursus gegeven door Pr Pierre Champy “Plants toxic by ingestion & Non-toxic fruits generating requests for CAPs”
• https://centres-antipoison.net/
• https://fr.wikipedia.org/wiki/Centre_antipoison
• https://www.vidal.fr/actualites/30482-centres-antipoison-et-de-toxicovigilance-une-double-mission.html
• https://sante.gouv.fr/archives/archives-presse/archives-communiques-de-presse/article/informations-sur-les-vegetaux-a-risque-pour-notre-sante
• http://www.plantes-risque.info
• https://www.toxiplante.fr/monographies/