De vlierbes, de geneeskrachtige geneeskrachtige boom van duizenden jaren oud

Veel volksnamen voor vlierbes verwijzen naar de lichte zuurgraad. Deze eigenschap wordt vaak beschreven met het adjectief suret. Ondanks zijn zuurgraad wordt vlierbes al sinds de prehistorie gewaardeerd. Vindplaatsen uit debrons- en ijzertijd getuigen hiervan. Ze hebben afzettingen van vlierbessenzaden blootgelegd. We weten dat vlierbessen al werden geoogst in Zwitserland en Noord-Italië. De geoogste hoeveelheden waren misschien voldoende om er een gefermenteerde drank van te maken. De kleine boom is typisch Europees. Zijn geschiedenis met de mens gaat minstens 5000 jaar terug.

Wat is de vlierboom?

De vlierbes, wetenschappelijk bekend als Sambucus, is een plantengeslacht dat verschillende soorten omvat, waarvan de bekendste de zwarte vlierbes(Sambucus nigra) is. Deze plant valt op door zijn veelzijdigheid en zijn rijkdom aan verbindingen die goed zijn voor de gezondheid.

Zwarte vlier is een struik of kleine boom die meestal 3 tot 10 meter hoog wordt. Hij heeft een korte stam met grijsbruine schors die ruw en gebarsten wordt naarmate hij ouder wordt. De overhangende takken van de vlier vormen een dichte, ronde struik. De samengestelde, geveerde bladeren worden tot 20 cm lang. Elk blad is verdeeld in 5 tot 7 ovale of lancetvormige blaadjes met licht getande randen. Hun kleur, donkergroen aan de bovenkant, wordt lichter aan de onderkant en ze hebben een ruwe textuur.

De bloemen van de vlier zijn klein, wit of crèmekleurig en gegroepeerd in grote, platte tuilen met een diameter tot 20 cm. Ze hebben een zoete geur en zijn erg aantrekkelijk voor bestuivende insecten. Ze bloeien in de late lente of vroege zomer.

Vlierbessen zijn kleine, bolvormige bessen met een diameter van ongeveer 5-6 mm. Als ze rijp zijn, hebben ze een diep paarszwarte kleur en zitten ze in zware trossen bij elkaar. De bessen bevatten kleine zaden en zijn eetbaar als ze gekookt zijn, hoewel ze rauw giftig zijn.

Zwarte vlier is een winterharde plant die zich goed kan aanpassen en op verschillende bodems kan groeien, hoewel hij de voorkeur geeft aan vochtige bodems die rijk zijn aan organisch materiaal. De plant groeit vaak in het wild in bossen, heggen en langs waterlopen.

Vanwege zijn medicinale eigenschappen en culinaire toepassingen is vlierbes een waardevolle plant in veel culturen. De bloemen en bessen worden gebruikt om infusies, siropen en andere traditionele remedies te maken.

Een beetje geschiedenis

Het is misschien een verrassing, maar vlierbessen waren al bekend bij de oude Grieken, in ieder geval bij Theophrastus, die ze de naamaktê gaf. Tegen die tijd waren sommige deugden al bekend; het verhaal gaat dat Hippocrates de bessen en bladeren gebruikte als een drastische behandeling voor waterzucht, en de Hippocraten die hem volgden kenden identieke eigenschappen toe aan de vlierbes, waardoor het een hydragogue, diureticum en laxeermiddel werd. Het is dus actief en dwingt dit of dat van punt A naar punt B te circuleren. Daarom houdt het onder andere niet van kwalen die veroorzaakt worden door traagheid.

Dioscorides onderscheidtaktê van chamaektê, ook bekend als “aardvlier “, wat niemand minder is dan de prachtige nieskruid(Sambucus ebulus), een plant die qua grootte dichter bij de aarde staat dan zijn “grote” broer Sambucus nigra.

Alsgeneeskrachtige boom komt vlier voor in rituelen, waarbij het medische met het magische wordt gecombineerd. Albert de Grote rapporteerde een geloof in sympathische magie. Volgens dit geloof werkt de schors als een laxeermiddel als deze van boven naar beneden van de stam wordt verwijderd. Het wordt braakverwekkend als het in de tegenovergestelde richting wordt verwijderd. Het belang van het gebaar. En wat vlierbessen betreft, is het niet zo stom, want deze struik kan zowel laxerend als brakend werken, louterend aan beide uiteinden, volgens wat sommige mensen hebben bekend!

Samenstelling van vlierbessen

De bloemen en schors van zwarte vlierbes zijn rijk aan bioactieve bestanddelen die deze plant veel van zijn therapeutische eigenschappen geven. Onder deze verbindingen zijn mucilages, viskeuze, vochtinbrengende stoffen die bekend staan om hun verzachtende werking bij ontstekingen. Slijmstoffen vormen een soort beschermende barrière die geïrriteerd weefsel kan helpen kalmeren, waardoor ontstekingen verminderen.

Naast slijmstoffen bevatten de bloemen en schors van zwarte vlierbes ook tannines. Tannines zijn polyfenolen die bekend staan om hun adstringerende eigenschappen, wat betekent dat ze kunnen helpen om lichaamsweefsels strakker en strakker te maken. Deze adstringerende eigenschap kan vooral gunstig zijn voor slijmvliezen, omdat het helpt ontstekingen te verminderen en irritatie te verzachten.

Flavonoïden, een andere groep verbindingen in zwarte vlierbes, staan bekend om hun krachtige antioxiderende eigenschappen. Ze helpen cellen te beschermen tegen schade veroorzaakt door vrije radicalen en helpen zo veel ziekten te voorkomen en een goede algehele gezondheid te behouden.

Kaliumnitraat, ook aanwezig in zwarte vlierbes, speelt een belangrijke rol in de vochtafdrijvende eigenschappen van de plant. Het bevordert de uitscheiding van water door de nieren, wat zwellingen en het vasthouden van water kan helpen verminderen en de nierfunctie kan ondersteunen.

Tot slot dragen de fenolzuren in zwarte vlierbes ook bij aan de vochtafdrijvende werking. Deze zuren hebben een stimulerend effect op de nieren, waardoor de urineproductie toeneemt en de afvoer van gifstoffen uit het lichaam wordt bevorderd.

Wat zijn de belangrijkste farmacologische eigenschappen van vlierbessen?

Vlierbessen, met name zwarte vlierbessen(Sambucus nigra), staan bekend om hun vele farmacologische eigenschappen. Vooral de bloemen en bessen worden gewaardeerd om hun therapeutische potentieel. Vlierbessen zijn rijk aan vitamine C en antioxidanten zoals anthocyanen, die het immuunsysteem stimuleren en oxidatieve schade in het lichaam bestrijden. Ze hebben ook antivirale eigenschappen, die effectief zijn tegen bepaalde virussen, vooral die virussen die verkoudheid en griep veroorzaken. Vlierbloesems, gewaardeerd om hun ontstekingsremmende en vochtafdrijvende effecten, verlichten ontstekingen en helpen bij het elimineren van gifstoffen. Vlierbes wordt gebruikt voor zijn slijmoplossende eigenschappen, waardoor het nuttig is bij de behandeling van aandoeningen aan de luchtwegen. Wees echter voorzichtig, want sommige delen van de rauwe plant zijn giftig.

Antivirale en antibacteriële eigenschappen

In 2006 toonde onderzoek aan dat vlierbloesemextract het vrijkomen van ontstekingsbevorderende cytokinen door macrofagen remt. Deze cytokinen worden geïnduceerd door Porphyromonas gingivalis en Actonibacillus actinomycetemcomitans, twee parodontale pathogenen. Het extract onderdrukt ook de activatie van neutrofielen, die betrokken zijn bij de destructie van parodontaal weefsel. Deze effecten lijken het gevolg te zijn van remming van de activering van de nucleaire factor kappa B (NF-kB) en fosfatidylinositol 3-kinase (PI3K).

In 2011 toonde een in vitro studie voor het eerst aan dat gestandaardiseerd vlierbessenextract antimicrobiële activiteit heeft tegen zowel Gram-positieve bacteriën(Streptococcus pyogenes en groep C en G streptokokken) als Gram-positieve bacteriën(Branhamella catarrhalis).

In vitro: Vlierbesextract remt het H1N1-virus, verantwoordelijk voor influenza A, op een dosisafhankelijke manier. Deze activiteit is meer specifiek gekoppeld aan de flavonoïden die zich binden aan het H1N1-virus, waardoor het virus de gastheercel niet kan binnendringen. Het is aangetoond dat de plant effectief is tegen 10 stammen van het influenzavirus. Vlierbessen lijken op twee niveaus te werken: ten eerste neutraliseren ze de activiteit van hemagglutininen, antigene glycoproteïnen op het oppervlak van het virus die verantwoordelijk zijn voor de hechting van het virusdeeltje aan een receptor op de doelcel. Als deze receptoren gedeactiveerd worden, kunnen de virussen de gastheercellen niet meer binnendringen en zich niet meer vermenigvuldigen. Ze stimuleren ook het immuunsysteem door een verhoogde productie van cytokinen door monocyten (IL-1β, TNF-α, IL-8, IL-10).

Ontstekingsremmende en immunostimulerende eigenschappen:

Een onderzoek bij 12 gezonde donoren toonde het effect aan van vlierbessen op ontstekingsbevorderende cytokinen (IL-1β, TNF-α, IL-6, IL-8). Deze resultaten werden vergeleken met lipopolysaccharide (LPS), een monocytactivator. De meest opvallende toename was die van TNF-alfa.

Deze immuunstimulerende eigenschappen zouden nuttig kunnen zijn voor grieppatiënten. Ze zouden ook kunnen helpen bij immuunsuppressieve patiënten (kanker, AIDS) die chemotherapie ondergaan. Vlierbloesems hebben van oudsher slijmoplossende, vochtafdrijvende en vochtafdrijvende effecten.

Bij mensen die lijden aan colitis is aangetoond dat een dieet verrijkt met vlierbesextract heilzaam is. Het dieet halveerde macroscopische schade aan het slijmvlies. Het verminderde ook de myeloperoxidase-activiteit (een maat voor de infiltratie van neutrofielen).

In het onderzoek werd ook een toename van lysosomale enzymen (zuurfosfatase, cathepsine D) waargenomen. Dit wijst op een verbetering van de integriteit van het colonmucosa.

Antioxiderende eigenschappen

Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw hebben de anthocyanen in vlierbessen een van de krachtigste vrije-radicalenacties in de plantenwereld, tweemaal die van veenbessen.

Van alle vruchten bevatten vlierbessen de hoogste concentratie anthocyanen (5 keer meer dan bosbessen), waaronder cyanidine-3-sambubioside-5-glucoside, waarvan is aangetoond dat het antioxidantwerking heeft.

Metabolische en vasculaire eigenschappen

Disfunctie van endotheelcellen speelt een belangrijke rol bij het ontstaan en de ontwikkeling van hart- en vaatziekten. In vitro verhoogt de incorporatie van anthocyanen in deze cellen hun bescherming tegen oxidatieve stress, een belangrijke oorzaak van hun disfunctie.

Het traditionele gebruik van vlierbessen bij diabetes wordt ondersteund door bewijs van hun anti-diabetische eigenschappen. Vlierbessenextract beschermt hemoglobine ook tegen glycatie.

Zijn er voorzorgsmaatregelen bij het gebruik van vlierbessen?

Hoewel zwarte vlierbes heilzame eigenschappen heeft, moet het met voorzichtigheid worden gebruikt, gezien bepaalde mogelijke contra-indicaties en interacties. HetEuropees Geneesmiddelenbureau (EMA ) adviseert vlierbessen niet te gebruiken door zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen jonger dan 12 jaar, vanwege mogelijke risico’s die nog niet zijn opgehelderd.

Voor diabetici, vooral degenen die insulinetherapie volgen, vereist het gebruik van vlierbessen nauwlettend medisch toezicht. Onevenwichtigheden in de insulinebehandeling zijn gemeld bij deze patiënten. Vlierbes kan een wisselwerking hebben met bepaalde diuretica. Het kan hun theoretische activiteit verhogen.

Als je aan zelfmedicatie doet, raadpleeg dan een arts als je last hebt van dyspneu, koorts of purulent sputum. Te weinig gekookte vlierbessen kunnen brandend maagzuur, misselijkheid of braken veroorzaken. Vermijd rauwe bessen, vooral onrijpe. Ze bevatten sambunigrine, een giftige stof. Er zijn interacties tussen vlierbessen en CYP3A4-remmers. Deze laatste zijn betrokken bij het metabolisme van veel geneesmiddelen. Deze interactie is vooral opmerkelijk bijEchinacea purpurea.

De lectine in vlierbessenschors is giftig voor het embryo bij ratten. Dit rechtvaardigt voorzichtigheid tijdens zwangerschap en borstvoeding. Het is daarom cruciaal om deze voorzorgsmaatregelen te volgen. Raadpleeg een gezondheidsdeskundige voor veilig gebruik van zwarte vlierbes.

Hoe neem je vlierbessen en in welke dosering?

De vormen en doseringen van zwarte vlierbes verschillen per gebruik. Voor gedroogde bloemen is de aanbevolen dosis 3 g per kopje kokend water, drie keer per dag in te nemen. Deze infusie kan ook gebruikt worden als gorgeldrank om irritaties aan mond en keel te verzachten. Siropen van zwarte vlierbessen worden ook vaak gebruikt om luchtwegklachten te verlichten.

Het is belangrijk om op te merken dat als een hoest na een week behandeling met zwarte vlierbes aanhoudt, het noodzakelijk is om een arts te raadplegen. Op dezelfde manier moet een matige koorts die langer dan 48 uur duurt bij een volwassene ook leiden tot het raadplegen van een arts. Deze voorzorgsmaatregelen zijn essentieel om ervoor te zorgen dat er geen ernstigere medische aandoening over het hoofd wordt gezien.

• Als voedingssupplement, in de vorm van droog extract in capsules, 2 tot 4 capsules per dag met een groot glas water.
• In de vorm van gummies of Swiss pasta: dosering varieert afhankelijk van het gekozen product.
• Vloeibaar extract van gestandaardiseerde verse planten: 5 tot 10 ml per dag in een glas water.
• Honingglycerine vloeibaar extract: 5 tot 15 ml per dag in water.
• Vlierbessensiroop: 2 tot 3 keer per dag een theelepel.
• Moedermaceraat: Tussen 5 en 15 druppels per dag, afhankelijk van de persoon en het probleem. Begin met 5 druppels en verhoog elke dag met één druppel tot een stabiel resultaat is verkregen.

Wat de gezondheidsautoriteiten denken

Zwarte vlierbes staat in de belangstelling vanwege het traditionele gebruik en het therapeutische potentieel. Het huidige wetenschappelijke bewijs komt voornamelijk van historische empirische gegevens. Recente klinische studies beginnen de werkzaamheid echter nauwkeuriger te beoordelen.

Deze onderzoeken, hoewel klein in aantal en omvang, geven aan dat zwarte vlierbessensap griepsymptomen kan verminderen. Hoewel beperkt, bieden ze positieve voorlopige resultaten over het effect van zwarte vlierbes.

Wat de gezondheidsautoriteiten betreft, wordt het gebruik van zwarte vlierbes algemeen erkend. HetEMA (Europees Geneesmiddelenbureau) valideert het gebruik van zwarte vlierbes voor verkoudheidssymptomen. Deze erkenning ondersteunt de traditionele kruidengeneeskunde.

DeWHO (Wereldgezondheidsorganisatie) breidt dit gebruik uit. Volgens de WHO helpen zwarte vlierbloesems koorts te bestrijden, werken zeslijmoplossend bij kleine bronchiale infecties en verlichten ze verkoudheidssymptomen.

De Duitse Commissie E, bekend om haar expertise op het gebied van kruidenremedies, bevestigt ook dit gebruik voor het verlichten van verkoudheid. Deze validatie door een gerenommeerde gezondheidsautoriteit versterkt de geloofwaardigheid van het traditionele gebruik van zwarte vlierbes.

Medische literatuur en klinische onderzoeken

• Roschek B Jr, Fink RC, McMichael MD, Li D, Alberte RS. Vlierbessenflavonoïden binden zich aan H1N1-infectie en voorkomen deze in vitro. Fytochemie. 2009
• Youdim KA, Martin A, Joseph JA. Incorporation of the elderberry anthocyanins by endothelial cells increases protection against oxidative stress. Vrije straling Biol Med 2000
• Ciocoiu M, Mirón A, Mares L, Tutunaru D, Pohaci C, Groza M, Badescu M. The effects of Sambucus nigra polyphenols on oxidative stress and metabolic disorders in experimental diabetes mellitus. J Physiol Biochem. 2009
• Krawitz C, Abu Mraheil M, Stein M, Imirzalioglu C, Domann E, Pleschka S, Hain T. Inhibitory activity of a standardized elderberry liquid extract against clinically-relevant human respiratory bacterial pathogens and influenza A and B viruses. BMC complementaire en alternatieve geneeskunde 2011
• Pliszka B. Polyfenolic content, antiradical activity, stability and microbiological quality of elderberry (Sambucus nigra L.) extracts. Acta Sci Pol Technol Aliment. 2017
• Barak V, Halperin T, Kalickman I. The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw. 2001
• Barak V, Birkenfeld S, Halperin T, Kalickman I. The effect of herbal remedies on the production of human inflammatory and anti-inflammatory cytokines. Isr Med Assoc J. 2002